ie ma chyba wątpliwości co do tego, że firma PRO-JECT jest jedną z sił sprawczych odpowiedzialnych za renesans czarnej płyty. Począwszy od 1990 roku z wytrwałością i zaangażowaniem wprowadzała do sprzedaży kolejne generacje gramofonów skierowanych zarówno do początkujących melomanów, jak i tych całkiem zaawansowanych. Na szczycie oferty znajdziemy, dobrze nam znane, modele z serii ‘9’ i ‘10’, a także ich prestiżowe wersje Signature. Trzeba jednak pamiętać, że to podstawowe modele ożywiały zainteresowanie czarną płytą i to one stanowią rdzeń oferty tego producenta.

Kosztujący 1590 zł model Essential Phono wcale nie jest najtańszą konstrukcją Pro-Jecta – poniżej w cenniku znajdziemy jeszcze dwa modele – Elemental (890 zł) oraz Primary (999 zł) – ale to właśnie o modelu Essential mówi ona „Twój pierwszy audiofilski gramofon”. Doceniła to kapituła nagrody EISA, przyznając jego podstawowej wersji nagrodę Best Product 2017-2018 w kategorii Best Valuable Turntable.

| FLEXI RANGE

Nieprzypadkowo piszę o wersji „podstawowej” – wchodząc na stronie internetowej producenta na poświęconą mu zakładkę zobaczymy aż sześć różnych wersji; stąd nazwa serii brzmi: „Essential Flexi Range”. To pomysł na to, aby za pomocą jednego gramofonu trafić do różnych odbiorców. Obecność serii „Flexi” wydaje się z dzisiejszego punktu widzenia naturalna, jednak początkowo wzbudzała opory, ponieważ w jakiś sposób taki sposób myślenia stygmatyzował w oczach „prawdziwych” audiofilów ideę „czystego” analogu. Ale pan Heinz Lichtenegger, założyciel i szef firmy, jest szczególnie wyczulony na puls rynku, na potrzeby ludzi i – jak się okazuje – kolejny raz miał rację.

Istotą tej serii jest modyfikacja modułów wyjściowego i zasilającego. W wersji podstawowej jest to po prostu gramofon z analogowych sygnałem doprowadzanym z wkładki Ortofon OM 10, typu MM, w którą jest wyposażany, z ręczną zmianą prędkości obrotowej. XXI wiek to jednak świat „cyfry”. Aby ułatwić ludziom życie i dać im możliwość zgrywania płyt do pamięci komputera lub do podłączenia do systemów, które w ogóle nie mają analogowego wejścia, Essential III może być kupiony z dodatkowym, obok analogowego, cyfrowym wyjściem optycznym; będzie to wówczas model ‘Digital’. Można go również podłączyć do naszego systemu bezprzewodowo, za pośrednictwem modułu Bluetooth, wybierając model ‘Bluetooth’.

Kolejne usprawnienia dotyczą strony użytkowej. Model ‘SB’ oferuje wbudowaną regulację zasilania i elektroniczną zmianę prędkości obrotowej (speed-box), a wersja Phono – którą testujemy – ma wbudowany przedwzmacniacz gramofonowy dla wkładek MM. Na wyjściu otrzymujemy więc sygnał liniowy, który można wysłać bezpośrednio do dowolnego wzmacniacza, a nawet aktywnych kolumn. I jest jeszcze jeden model, topowy, noszący adekwatną nazwę RecordMaster. Ma on wbudowany speed-box oraz przetwornik analogowo-cyfrowy z wyjściem USB, ułatwiającym nagrywanie winyli na dysk twardy komputera.

| ESSENTIAL III PHONO

Model Essential III Phono jest prostym, nieodsprzęganym gramofonem z asynchronicznym silnikiem i aluminiowym ramieniem o długości 8,6”. Każdy z tych elementów osobno nie robi wielkiego wrażenia. Umiejętnie złożone razem składają się na coś szczególnego.

Podstawa to po zwykła płyta MDF pokryta lakierem o wysokim połysku, w jednym z trzech kolorów: czarnym, czerwonym i białym. Łożysko główne jest niewielkie. Talerz wykonano z takiej samej płyty MDF i pokryto czarnym lakierem o wysokim połysku. Wykonano je ze stalowego trzpienia z utwardzanej, polerowanej stali o płaskim spodzie, ślizgającym się w zamocowanej w mosiężnej tulei kulce. Na talerz nakłada się cienką matę z prasowanego filcu.

Asynchroniczny silnik zamontowany jest z tyłu i za pośrednictwem aluminiowego talerzyka i gumowego paska napędza talerz. Przykręcony na jego osi talerzyk został, jak pisze producent, precyzyjnie wykończony za pomocą „diamentu” – w domyśle: diamentowych narzędzi skrawających. Napięcie do silnika doprowadzane jest z niewielkiego zasilacza ściennego. Pasek ma okrągły przekrój.

Zastosowane w gramofonach z serii Essential III ramię jest krótsze niż standardowe 9”. Oznacza to większe zniekształcenia poza punktami „zero”, w których igła jest idealnie równoległa do ścian rowka. Producent, jak zawsze, musiał się jednak poruszać w ramach ograniczeń i iść na kompromis. Tutaj skrócił ramię po to, aby było ono możliwie najlżejsze i jak najbardziej sztywne. Wykonane z aluminiowej rurki waży dokładnie tyle samo, co high-endowe ramię 9cc EVO carbon. Teoretycznie więc można w nich stosować te same wkładki. Obydwa ramiona są lekkie, a mimo to fantastycznie sprawuje się z nimi ciężka, mało podatna wkładka Denon DL-103. Dlaczego? – Nie mam pojęcia, po prostu to świetnie gra.

| Setup

Essential III Phono został pomyślany jako gramofon Plug-n-Play, tj. niemal gotowy do grania od razu po jego wypakowaniu. To ułatwienie dla wszystkich, którzy z gramofonem nie mieli nigdy do czynienia i którzy się ich boją ze względu na liczne ustawienia. Tym razem mają do wykonania tylko kilka prostych czynności: nałożyć na gramofon matę, podłączyć zasilacz, nałożyć pasek i ciężarek antyskatingu oraz nasunąć przeciwwagę. Przeciwwagę można ustawić nawet bez wagi, korzystając z naniesionej na niej skali. Jeśli chcemy jednak ustawić nacisk wkładki precyzyjnie, waga będzie niezbędna – ja użyłem do tego pięknej Regi Atlas. Będąca na wyposażeniu wkładka jest ustawiona przez producenta.

Do kompletu dostajemy ładnie wyglądające kable połączeniowe o budowie pseudozbalansowanej, ze złoconymi, solidnymi wtykami, sprzedawane przez Pro-Jecta pod nazwą Connect it E. Wpinamy je do gniazd RCA ulokowanych z tyłu gramofonu. Są one zamknięte w puszcze z przełącznikiem, którym wybieramy, czy na wyjściu pojawi się sygnał prosto z wkładki – będziemy wówczas potrzebowali zewnętrznego przedwzmacniacza gramofonowego – czy też sygnał liniowy, który podłączymy do dowolnego wejścia liniowego wzmacniacza.

Czas potrzebny na zainstalowanie gramofonu w naszym systemie oceniam na 15-30 minut. Jeśli chcecie się państwo dowiedzieć czegoś więcej o ustawianiu gramofonu zachęcam do zapoznania się z artykułem KALIBRACJA GRAMOFONU – kurs dla początkujących, który przygotowaliśmy niegdyś z firmą RCM.

Gramofon Pro-Jecta testowany był jako komplet, tj. z ustawioną fabrycznie wkładką Ortofona, będącym na „pokładzie” przedwzmacniaczem gramofonowym oraz interkonektem Connect it E. Essential III Phono stanął na platformie antywibracyjnej Acoustic Revive RAF-48H, a ta na górnym blacie stolika Finite Elemente Pagode Edition. Do porównania użyłem przedwzmacniacza RCM Audio Sensor Prelude IC. Sięgnąłem również po matę korkową firmy Pathe Wings.

Gramofony Pro-Jecta to doskonały przykład na to, że firma ta posiadła umiejętność godzenia ognia z wodą, niskiej ceny z dopracowanym brzmieniem. Essential III Phono jest niesamowicie satysfakcjonującym produktem. Wszystko w jego dźwięku jest na swoim miejscu. Jeśli mamy odpowiednie doświadczenie i możemy porównać go z droższymi modelami tej firmy lub droższymi produktami konkurencji, dość ławo, bez wysiłku wskażemy elementy, które w imię tej wewnętrznej zgodności poświęcono. Wbrew pozorom, będzie to potwierdzenie klasy czeskich inżynierów odpowiedzialnych za tę konstrukcję. Tym bardziej docenimy bowiem ich wkład w dostarczenie tak przyjemnego dźwięku za tak nieduże pieniądze.

‘Dopracowane brzmienie’ o którym wspomniałem jest w tym zakresie cenowym równoważne ‘wyrafinowanemu brzmieniu’. To inne wyrafinowanie, co oczywiste, niż w drogich gramofonach. Ale nie mniej wartościowe, a być może nawet bardziej pożądane i godne pochwały. Bo to w ten sposób początkujący winylowcy otrzymują produkt, który całkowicie ich wciągnie w świat czarnej płyty i zachęci do dalszych poszukiwań i rozwoju, być może nawet przymusi do kupowania coraz to nowych krążków.

Podstawową wartością tego przekazu jest jego kompletność. Wszystko tu gra ze wszystkim, wspomaga wszystko i we wszystkim. To ciepłe, nasycone brzmienie osadzone na mocnym średnim basie. Słychać, że na maksimum starano się wykorzystać wkładkę Ortofona zawieszoną na tym konkretnym ramieniu, bo to jej zawdzięczamy owo dociążenie. Podbudowano to dogęszczeniem środka pasma i wycofaniem wyższej góry. Nie ma znaczenia, jakiej płyty słuchamy, bo te cechy są tu podstawą budowania dźwięku, to one go definiują.

Dlatego też nowe płyty właściwie nie trzeszczą, szumu przesuwu właściwie nie słychać. Co ważne, nie ma też problemu z przydźwiękiem i szumem przedwzmacniacza. W przypadku starszych wydań, które niejeden gramofon przeżyły, niech to będzie The Futuristic Sound Of Sun Ra z 1969 roku wydawnictwa BYG Records, trzaski będzie słychać, nie ma wątpliwości, że to starsza i nieco zjechana płyta. Klasa gramofonu przejawia się w traktowaniu tych zniekształceń – bo trzaski i szumy to zniekształcenia – jako czegoś mniej ważnego niż sama muzyka. Ciepłe wysokie tony pogłębiają wrażenie pełni i obecności instrumentów, maskując wszystkie mocniejsze „szpilki”. Przy nowych płytach 180 g mamy, jak mówiłem, piękną ciszę.

To gramofon, z którym nowe wydania starszej muzyki, z cyfrowym remasterem, jak i nowe nagrania – cyfrowe – zagrają bardzo fajnie, bardzo „analogowo”. Są miękkie, wypełnione i pozbawione cyfrowego nalotu, którym bardziej dosłowne konstrukcje potrafią przestraszyć. Przeszkadza to różnicowaniu, to chyba jasne, ale to kompromis nie tyle, że do przyjęcia, co wręcz wyczekiwany. W połączeniu z mocnym średnim basem daje to duży przekaz o szeroko rozciągniętej scenie dźwiękowej. Nie doczekamy się za to wysokiej dynamiki, ani rozdzielczości. Jeśli jesteśmy fanami precyzyjnego, neutralnego brzmienia, trzeba będzie szukać dalej.

| Możliwości poprawy dźwięku

Albo – wypróbować jedną z możliwości poprawy dźwięku, jaką dają gramofony. Essential III Phono to system złożony z wielu elementów, ale o strukturze otwartej, tj. gotowy do wymiany ich części: wkładki, zasilania, przedwzmacniacza gramofonowego, maty. Co więcej – reaguje też na poprawę stabilności podłoża na którym go postawimy. W tym przypadku każda zmiana musi być poprzedzona namysłem i wypróbowana. Systemy tak dobrze ze sobą zgrane jak ten gramofon można bowiem łatwo zepsuć, nawet jeśli zastosujemy, teoretycznie lepsze, komponenty.

Próby zacząłbym od wkładki gramofonowej. Model OM 10 Ortofona jest bardzo przyjemny, ale nie jest specjalnie rozdzielczy i to on powoduje zgrubienie dźwięku. Wyższe modele tej firmy są pierwsze w kolejce, ale warto też spróbować wkładki firmy Music Hall. To nie jest ich producent, ale modyfikuje on wkładki Goldringa, przez co świetnie grają z jego gramofonami i gramofonami Pro-Jecta. Drugą zmianą może być przedwzmacniacz – gorąco namawiam do wypróbowania któregoś z modeli PJ, ponieważ są one strojone ze sobą. Można także sprawdzić, jak sprawdzi się mata korkowa.

Dwie ostatnie zmiany są jednak ryzykowne, ponieważ prowadzą do otwarcia dźwięku. Jest on bardziej namacalny, detaliczny, ale łatwo zgubić gdzieś spójność, jaką firmowy zestaw się charakteryzuje. Dlatego też być może jedyną zmianą, jakiej Essential III Phono potrzebuje jest wkładka i mebel, na którym stoi. Wszystkie pozostałe są opcjonalne i – ostatecznie – niekonieczne.

Podsumowanie

To znakomity zestaw. Gramofon jest banalnie łatwy do ustawienia i charakteryzuje się dźwiękiem, który zachęca do słuchania muzyki. Wychodząc od hi-fi można wskazać cechy, które są wynikiem kompromisów, jak: niewysoka dynamika i tylko średnie różnicowanie; częścią tej „oferty” jest też dociążenie basu i wycofanie góry. Tym razem zawiesiłbym tego typu wartościowanie na kołku, ponieważ jest bez sensu. Tu wszystko gra razem, gęsto, ciepło, przyjemnie. To perfekcyjna oferta dla początkujących miłośników muzyki.

Pro-Ject Essential III Phono jest gramofonem nieodsprzęganym z wbudowanym przedwzmacniaczem gramofonowym. Jego podstawa to gruba na 17 mm, lakierowana na wysoki połysk, płyta MDF. Zamocowano w niej na sztywno talerz, ramię oraz silnik. Talerz o średnicy fi 300 mm wykonany jest z płyty MDF, lakierowany jest na wysoki połysk i wyważany. Na jego wierzch nakładamy cienką matę z filcu. Jest ona znacznie lepsza niż stosowane poprzednio – jest sztywna i nie elektryzuje się, tj. nie „przykleja się” do płyty. Łożysko talerza to prosty układ składający się ze stalowego, utwardzanego trzpienia, mosiężnego łoża oraz stalowej kulki; trzpień ma płaski spód.

Asynchroniczny silnik zamontowano w tylnym lewym rogu. Wraz z elektronicznym stabilizatorem napięcia zamknięto go w metalowym korpusie; zasilany jest zewnętrznym zasilaczem ściennym 15 V DC. Na jego osi zamontowano precyzyjny talerzyk z aluminium. Ma on dwie średnice, ponieważ prędkość obrotową zmieniamy ręcznie, przenosząc pasek z jednej na drugą. A ten jest wykonany z gumy silikonowej i ma okrągły przekrój; opasuje się go na obwodzie talerza.

8,6” ramię ma długość efektywną 218,5 mm i overhang 22 mm. Wykonane jest z aluminiowej rurki, której koniec spłaszczono i uformowano z niego główkę. Jego łożyska to stalowe trzpienie oraz szafirowe łoża. Niewielka przeciwwaga porusza się po plastikowym trzpieniu. Antyskating wykonano klasycznie, tj. za pomocą żyłki i ciężarka. Użytkownik może zmienić tylko siłę nacisku igły (VTA). Sygnał wyprowadzany jest za pomocą pary gniazd RCA. Są one zamocowane w niewielkiej puszce, w której ukryto przedwzmacniacz gramofonowy. Z boku jest przełącznik, którym wybieramy, czy jest on włączony, czy nie. W komplecie dostajemy przezroczystą pokrywę przeciwpyłową, opuszczaną na zawiasach.

Gramofon stoi na trzech prostych nóżkach z gumy i plastiku. Nie ma możliwości regulacji ich wysokości, należy więc zadbać, aby powierzchnia na której gramofon stoi była wypoziomowana i odprzęgnięta od podłoża.

Dane techniczne (wg producenta)

Essential III Phono
Prędkość 33, 45 rpm (ręczna zmiana) 
Rodzaj napędu: paskowy
Wow and flutter 33: 0,70% | 45: 0,60%
Kołysanie obrotów 33: 0,21% | 45: 0,19%
Ramię: 8,6”, aluminium
Efektywna długość ramienia: 218,5 mm
Overhang: 22 mm
Efektywna masa ramienia: 8 g
Zalecana masa wkładki: 3 - 5,5 g
Pobór mocy: 4,5 W
Wymiary: 420 x 112 x 330 mm
Waga: 5 kg

Ortofon OM 10
Znamionowe napięcie wyjściowe (1 kHz, 5 cm/s): 4 mV
Balans kanałów (1 kHz): 1,5 dB Separacja kanałów (1 kHz | 15 kHz): 22 dB | 15 dB
(-3dB: od
Pasmo przenoszenia (-3 dB | ± 2 dB): 20 Hz-25 kHz | 20 Hz-20 kHz
Tracking (315 Hz): 70 µm
Szlif igły: eliptyczny
Zakres siły nacisku igły: 1,25-1,75 g (12,5-17,5 mN)
Zalecana siła nacisku igły: 1,5 g (15 mN)
Zalecana rezystancja obciążenia: 47 kΩ
Zalecana pojemność obciążenia: 200-400 pF Waga: 5 g