POLSKIE AUDIO
Trochę o przeszłości, trochę o teraźniejszości i pytanie o przyszłość

⌈ POLSKA jest przywoływana przez światową prasę jako wzór d naśladowania, w wielu dziedzinach. Po raz pierwszy we współczesnej historii naszego kraju spoglądają na nas zazdrośnie i niepokojem takie potęgi, jak Niemcy czy Wielka Brytania. Nie jest to rojenie o chwale, jak to zwykle u nas bywało, a fakty poparte statystykami, wyliczeniami oraz nastrojami społecznymi. A jak jest z AUDIO? ⌋

KOMPLETOWANIE URZĄDZEŃ DO WRZEŚNIOWEGO, „polskiego” wydania „High Fidelity” jest dla mnie ciekawym ćwiczeniem z wyobraźni. Produktów tego typu, dojrzałych produktów dodajmy, jest bowiem całe mnóstwo. Polska już jakiś czas temu wyszła mentalnie i kompetencyjnie z czasów, w których staraliśmy się coś „doganiać”, coś „nadrabiać” i coś „odrabiać” (na przykład „lekcję”). Tak mi się przynajmniej wydaje.

⸜ Największym polskim producentem lamp elektronowych w czasach PRL była firma Polamp

Wszystkie te rzeczy były konieczne, aby po czasach PRL-u znaleźć się w miejscu, w którym od dekad znajdowało się światowe audio perfekcjonistyczne. A miało na to jakieś pięćdziesiąt lat więcej. Przypomnijmy, że przed II wojną światową, której wybuch obchodzimy w Polsce 1 września o 4.35 nad ranem, kiedy to kiedy hitlerowskie bomby spadły na Wieluń, leżący wówczas niedaleko granicy z Rzeszą Niemiecką, mieliśmy w naszym kraju wiele ciekawych przedsięwzięć związanych z odtwarzaniem muzyki, zarówno jeśli chodzi o gramofony, jak i płyty.

Po wojnie wszystko się jednak zmieniło i w czasach, kiedy w USA i Wielkiej Brytanii miał miejsce boom i narodziła się branża hi-fi, jaką znamy dzisiaj, powstała na bazie pasji i wiedzy wracających z wojny inżynierów, korzystających z wycofywanego ze służby sprzętu elektronicznego, w Polsce nastał czas smuty, biedy, uzależnienia i podporządkowania się Związkowi Radzieckiemu i centralnie sterowanej gospodarki, która dość szybko doszła do ściany. A wraz z nią i ludzie chcący usłyszeć coś więcej niż trzeszczenie z gramofonu Bambino.

⸜ Lampy firmy Polamp typu NOS w swoim wzmacniaczu Spirit SE wykorzystała współcześnie firma AYON AUDIO, więcej → TUTAJ

Przypomnijmy, że przed drugą wojną światową powstawały gramofony na korbkę, odbiorniki radiowe, a nawet lampy elektronowe Made in Poland. Już w 1921 roku, a więc trzy lata po zakończeniu Wielkiej Wojny Radjopol, warszawska firma, rozpoczęła produkcję lamp na zamówienie Ministerstwa Spraw Wojskowych. Później, w 1923 roku, Polskie Towarzystwo Radiotechniczne (PTR) uruchomiło produkcję licencyjną lamp radiowych. Popularne po wojnie lampy Polamp bazowały na konstrukcjach wykonywanych przed jej wybuchem przez holenderską firmę Philips.

Wszystkie te rozwiązania bazowały jednak na licencjach lub były kopiami. Nie do końca, wkład rodzimej myśli był w nich widoczny, jak się jednak wydaje, nie był on decydujący. Rodzime urządzenia były proste w konstrukcji, jak niezwykle popularny w latach 30. Detefon, polski radioodbiornik wyposażony w detektor kryształkowy. Został on opracowany w roku 1929 przez Wilhelma Rotkiewicza, absolwenta Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej. Urządzenie to zostało zastrzeżone w Urzędzie Patentowym pod numerem 2198. Twórca radioodbiornika opisał dokładnie jego działanie i budowę w miesięczniku „Przegląd Teletechniczny” ze stycznia 1931 roku.

⸜ Detefon można było kupić ze słuchawkami lub z głośnikiem; różnica w cenie była jednak astronomiczna

Miałem takie radio i słuchałem za jego pomocą muzyki, głównie na falach długich. Choć urodziłem się długo po zakończeniu wojny, w czasie „cudu gierkowskiego”, w domu dziadków zachował się tego typu odbiornik wraz ze słuchawkami, produkowany po wojnie przez Telpod (model DT2 produkowany był w latach 1946-1955). Dłuższą chwilę trwało znalezienie kryształka, ale – udało się. Choć samego urządzenia już dzisiaj nie mam, pozostały mi po nim słuchawki.

Radio kryształkowe opierało się na prostym obwodzie, który odbierał fale radiowe za pomocą anteny, a następnie przetwarzał je na dźwięk za pomocą detektora, którym był kryształek galenu. Odbiornik nie miał zewnętrznego źródła zasilania, uzyskiwał energię potrzebną do pracy bezpośrednio z fal radiowych. Historyk radiotechniki Henryk Berezowski mówił PAP (podkr. – red.):

Zaletą Detefonu była jego niska cena. Sam odbiornik kosztował 24 zł, a w komplecie z zestawem antenowym i słuchawkami - 39 zł. Najtańszy odbiornik lampowy kosztował wówczas ponad 200 zł. Drugą zaletą było to, że nie wymagał zasilania z sieci elektrycznej ani z baterii. Można powiedzieć, że był to odbiornik ekologiczny. Miał Detefon też swoje wady, umożliwiał odbiór tylko przez słuchawki, wymagał dobrej anteny i uziemienia.

⸜ za: 95 lat temu powstał Detefon, tani radioodbiornik pracujący bez prądu, → DZIEJE.pl, 30.01.2024, dostęp: 21.08.2025.

Choć Berezowski mówi o słuchawkach, tak naprawdę kompletu można było dokupić głośnik Amplifon lub Amplifon II. Był to już jednak znacznie większy wydatek, ponieważ kosztował on aż 125 złotych. Żeby zrozumieć, o jakiej kwocie mowa, powiedzmy, że za 10 złotych można było kupić prosiaka, a za 20 złotych krowę. Pensja nauczyciela wahała się od 160 do 260 złotych, a dyrektora szkoły od 450 do 750 i była to bardzo duża, jak na te warunki, kwota.

⸜ Moje słuchawki do Detefonu…

Amplifon był kompletnym głośnikiem – jak byśmy to dzisiaj powiedzieli – aktywnym. Napędzany był bowiem przez wbudowany wzmacniacz lampowy. No i wyglądał zjawiskowo. Nie widziałem nigdy żadnego na żywo, nie mogę też znaleźć jego opisu technicznego, ale z dość dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że korzystał z głośnika firmy Philips i być może również lamp tej firmy. Polskim wkładem była obudowa – cudowny przykład Art Deco.

Jeśliby porównać powojenny stan rzeczy z przełomem demokratycznym z roku 1989, można by powiedzieć, że to dwa różne światy. Oto bowiem wyszliśmy z PRL-u z wieloma bardzo dobrymi produktami – kolumnami, wzmacniaczami, gramofonami, magnetofonami (szpulowymi i kasetowymi), a nawet odtwarzaczami CD. Część z nich powstawała na licencji, ale większość to pomysły naszych inżynierów. Ich problemem było z jednej strony odcięcie od wyższej klasy podzespołów, a z drugiej wtórność – to wszystko były projekty, które w n-tych wariantach były od lat produkowane na, tak zwanym, „zachodzie”.

Po przełomie powstało w Polsce sporo ciekawych konstrukcji, jednak i one nie były w żaden sposób innowacyjne. Co jakiś czas słychać było o ciekawym wzmacniaczu czy kolumnach, ale to wciąż nie było nic, co wynikałoby z pogłębionego namysłu powiązanego z badaniami naukowymi. Być może dlatego na półkach sklepów audio (nazywanych szumnie salonami) najwięcej było kolumn głośnikowych i wzmacniaczy, ponieważ nie wymagały one większych nakładów podczas projektowania. Ale już zbyt wielu polskich odtwarzaczy CD czy gramofonów, o okablowaniu nie wspomniawszy, niemal na rynku nie było. Wyjątkiem była firma Ancient Audio, obchodząca w tym roku 30-lecie istnienia, której odtwarzacze CD z lampowym wyjściem były wyjściem w kierunku high-endu.

⸜ Przełącznik LAN XACT N1 – to jedno z nielicznych opracowań własnych tego typu w polskim audio perfekcjonistycznym • zdj. Jplay

I dopiero lata 2000. przyniosły coś na kształt przełomu ilościowego z zabarwieniem jakościowym. Firmy Fonica (w nowym wcieleniu, już nieistniejąca), J.Sikora i Muarah z gramofonami, LampizatOr z odtwarzaczami plików, JPLAY z programem odtwarzającym muzykę, a potem z marką XCAT z transportem plików i przełącznikiem LAN, producenci eksplorujący zagadnienia związane z minimalizowaniem szumów, że przywołam Verictum i Thunder Melody, jak również producenci okablowania – KBL Audio, Melodika, Audiomica, Soyaton, WK Audio itd. – i walczący z wibracjami, jak Pro Audio Bono, Divine Acoustics, Graphite Audio i Rogoz Audio. Przypadkiem szczególnym, bo realnie innowacyjnym, był analogowy procesor dźwięku firmy Yayuma Audio, model → AWARNESS LINE ASP 01.

Jeśli jednak przyjrzymy się obecnej ofercie polskich producentów bliżej, okaże się, że – tak naprawdę – aż tak wiele się nie zmieniło. Tak, mamy wreszcie w Polsce producentów znanych na całym świecie, bo są przecież jeszcze Pylon i Fezz Audio, ale to ten sam schemat. Szukając polskich produktów do wrześniowego numeru wciąż i wciąż, rok po roku, obracam się bowiem w tych samych kategoriach: najwięcej jest kolumn i wzmacniaczy, sporo jest kabli, a ostatnio również przetworników cyfrowo-analogowych. Do dyspozycji mam produkty służące tłumieniu szumów i wibracji.

⸜ Pro Audio Bono jest firmą, która wypracowała własny sposób na redukcję drgań i ma na to patent

To dobrze, fajnie, polski audio jest naprawdę bogate w marki i rozwiązania. Ale to marki i rozwiązania bazujące na, tak zwanych, niskich technologiach. Perfekcjonistycznych, żeby nie było wątpliwości, często topowych w skali światowej, ale jednak wtórnych. Gdzie są bowiem producenci odtwarzaczy plików czy odtwarzaczy SACD? Tych drugich nie ma w ogóle, a ludzi zajmujących się na poważnie odtwarzaniem plików niemal nie ma. Sytuacji nie zmieniła firma Accuhorn (więcej → TUTAJ), ani Ancient Audio (więcej → TUTAJ) czy Audiophonique.

Jedynymi polskimi producentami, którzy są rozpoznawalni na świecie i mają w ofercie prawdziwie autorskie rozwiązania z tego obszaru są, wspomniani, LampizatOr oraz JPLAY w ramach marki XACT. Można by powiedzieć, że jest również Mytek Michała Jurewicza, ale to przecież producent z USA, choć z polskimi korzeniami. Nowoczesne i nowatorskie są zasilacze firmy Ferrum, to nasz kolejny powód do dumy. Wszystkie pozostałe projekty powtarzają jednak to, co było, szlifując ten, czy inny element. Nawet jeśli są znakomite, to nie spełniają warunku „innowacyjności”.

Jednym z wytłumaczeń może być przytłaczająca i obezwładniająca ilość tego typu produktów z Chin. Nikt nie ma szans na konkurowanie z producentami z Shenzhen pod względem ceny i dostępności. Tyle tylko, że to myślenie defetystyczne, jakbyśmy się przewrócili na plecy i czekali, aż ktoś nas kopnie w jaja, bo przecież jest większy i w ogóle. Z Chinami nie da się konkurować na cenę, da się jednak na jakość i lokalność, na innowacyjność i pomysłowość. Inżynierów w Polsce mamy znakomitych, a niektórzy z nich lubią słuchać muzyki. W dodatku jakaś niewielka część tych ostatnich naprawdę rozumie, czym się różni wiedza akademicka od wiedzy szczegółowej, wypracowanej przez ekspertów, czyli nas.

⸜ Jedną z ciekawszych technologicznie firm była Yayuma Audio • zdj. Yayuma Audio

To od nich oczekiwałbym impulsu. Nie chodzi od razu o opracowanie całych urządzeń, choć to też byłoby fajne. Chodzi o badania, które rozwiązywałyby jakiś wycinek problemów związanych z audio. Nie jest przypadkiem, że wciąż – choć znacznie rzadziej – firmy japońskie prezentują produkty powstałe na bazie badań rodzimych uniwersytetów, w czym przoduje Acoustic Revive. Adaptacja tych pomysłów i ich aplikacja dają znakomite efekty i to one zmieniają dźwięk na lepsze.

Wiem, wiem – nie można wszystkiego zwalać na brak wiedzy i chęci. Potężnym hamulcem jest brak kapitału. Takiego, który nie bałby się zainwestować w niepewne badania, w małe firmy. Wzorcowe pod tym względem przez wiele lat USA i Niemcy pokazały, że to dobra droga do rozwoju branży wysokich technologii, z których korzystamy i my. O tym, jak słabo jest z tym u nas świadczy niemal zupełny brak patentów na współczesne rozwiązania audio, za wyjątkiem Pro Audio Bono, wspomnianej Yayuma Audio i może kilku innych producentów.

Jeśli chcemy zacząć budować innowacyjne produkty audiofilskie musimy zmienić sposób myślenia o audio i związać się z bazą akademicką. Ta musi najpierw jednak chcieć to zrobić, a potem zrozumieć, że to ma sens i przełoży się na pieniądze. No i potrzebny byłby jakiś „reset” w niechęci tych dwóch światów. „My” musielibyśmy przestać myśleć o akademikach jak o ‘ludziach głuchych’, i ‘technokratach’, a „oni” o „nas” jak o ‘oszołomach’ i ‘ignorantach’. Mógłbym powiedzieć, że „czarno to widzę”, ale nie chciałbym kończyć tego tekstu w minorowym nastroju.

⸜ Odtwarzacz plików z kart FLASH SDMusA firmy Ancient Audio • zdj. Ancient Audio

Coś tam się bowiem dzieje, że przywołam nową fabrykę lamp, do której przymierza się Fezz Audio. Ale jeśliby ktoś pomyślał o odtwarzaczu SDMusA Ancient Audio w nowym wydaniu, byłoby to ożywcze. Że nikt już nie sucha muzyki z plików stacjonarnych, tylko stremuje? – W ten sam sposób musielibyśmy odrzucić płyty CD i SACD, bo przecież wszyscy siedzą w sieci, prawda? Albo może ktoś wreszcie pochyliłby się na formułą materiału dla płyt winylowych. Nie jest przypadkiem, że krążki wytłoczone w latach 50. i 60. brzmią zwykle lepiej od współczesnych, mimo że sposoby masteringu są obecnie o wiele bardziej wyrafinowane.

Problem jest w tym, że obecnie nie można stosować wielu materiałów, szkodliwych dla zdrowia, które powodowały, że stary winyl gra lepiej. Czy naprawdę nie da się tego przeskoczyć i uzyskać podobnych wyników z nowoczesnymi materiałami? – Nie wierzę… Jestem pewien, że to sprawa chęci, możliwości i pieniędzy. Podobnie, jak w przypadku – wspomnianych – lamp, których współcześnie też nie da się produkować w tych samych technologiach, co kiedyś.

Polska jest w doskonałym miejscu i czasie. Jeszcze nigdy nie mieliśmy takiej szansy na rozwój. Mamy możliwości i wiedzę, są też pieniądze. Potrzeba nam tylko jednego – chęci. I tego nam wszystkim życzę w ten piękny wrześniowy dzień! ●

WOJCIECH PACUŁA
redaktor naczelny