ateriały firmowe mówią o P-1 „Digital Speaker/Headphone Processor”. Oglądając go w czasie wystawy Audio Video Show 2015, a potem słuchając widziałem jednak i słuchałem wzmacniacza słuchawkowego, wyposażonego w cyfrowy procesor sygnału o nazwie „P-3 MK IE Processor Chip”, korygujący niedoskonałości różnych typów słuchawek.
Bo jest tak, że to, do jakiej kategorii przypiszemy produkt złożony z kilku urządzeń, zależało będzie od naszego nastawienia i planów wykorzystania przez nas danego produktu. Jeśli ważniejsza będzie dla nas funkcja P-1 polegająca na korekcji głośników, wówczas będzie to „cyfrowy procesor sygnału/wzmacniacz słuchawkowy”. Jeśli z kolei interesuje nas wzmacniacz słuchawkowy, będzie to wówczas „wzmacniacz słuchawkowy/procesor sygnałowy”, a nawet po prostu „wzmacniacz słuchawkowy”.

Producent wymienia następujące aspekty, w których działanie procesora zaznacza się najmocniej:

• dynamika dźwięku,
• separacja instrumentów,
• projekcja instrumentów na scenie dźwiękowej,
• przestrzeń i akustyka pomieszczeń, w których dokonano nagrań,
• kontrola basu,
• reprodukcja mikrodetali.

Rozwija to pod koniec opisu, zwracając uwagę na funkcjonalność i wyposażenie P-1:

• unikatowy układ P-3 MK IE Processor Chip,
• 64-bitowa precyzja obliczeń, dane 32 bity
• zakres dynamiki przetworników 105 dB
• niesamowita poprawa neutralności basu i skupienia,
• powiększona przestrzeń i poprawiona reprodukcja detali,
• kreowanie fantastycznego, dużego dźwięku z małych kolumn,
• niewielkie wymagania w stosunku do źródła, wzmacniacza i kabli,
• poprawiona akustyka pomieszczeń,
• poprawione przetwarzanie A/D i D/A,
• ponad 120 charakterystyk kolumn lub słuchawek
• funkcja przedwzmacniacza: 2 wejścia RCA, 2,5 Vrms max
• wyjście RCA, 2 Vrms max
• wzmacniacz słuchawkowy dla obciążenia 16-600 Ω,
• wymiary (W x H x D): 125 x 60 x 190 mm,
• waga: 2 kg.

P-1 jako wzmacniacz słuchawkowy

Jak widać, do funkcji procesora i wzmacniacza słuchawkowego możemy dołożyć również funkcję przedwzmacniacza. P-1 powstał bowiem, jak sądzę, jako element wypasionego systemu „biurkowego”, z komputerem w roli głównej, z niewielkimi głośnikami i leżącymi pod ręką słuchawkami. W tej roli wykorzystywalibyśmy wszystkie trzy jego funkcje. Przypomnę, że Ancient Audio ma w swojej ofercie dwa modele, wysokiej klasy, głośników bliskiego pola, przeznaczonych do współpracy z komputerem: Studio Oslo praz Master Oslo. Choć wyposażone są one w analogowe układy korekcyjne, swego rodzaju analogowe „procesory”, działanie cyfrowego układu P-3 MK IE jest nieporównywalnie bardziej precyzyjne, a korzystanie z niego – bardziej wszechstronne.

Biorąc to wszystko pod uwagę, wykorzystałem P-1 w jego roli, z punktu widzenia producenta, podrzędnej tj. jako wzmacniacz słuchawkowy. Na decyzji tej zaważyły moje zainteresowania. Jestem człowiekiem „słuchawkowym” i wszystko, co ma szansę poprawić jakość dźwięku odsłuchiwanej w ten sposób muzyki od razu przyciąga moją uwagę. A korekcja dźwięku specjalnie pod kątem słuchawek jest jednym ze sposobów na ich „ucywilizowanie” i dopasowanie do własnych potrzeb.
Nie wiem, czy państwo pamiętają, ale Mark Robinson pisał dla „High Fidelity” w reportażu z Japonii o tym, że od lat koryguje brzmienie słuchawek za pomocą programów komputerowych (więcej TUTAJ). P-1 daje możliwość zrobienia czegoś podobnego, ale w znacznie bardziej eleganckiej i kompaktowej formie.

P-1 jako procesor

P-1 jest niewielkim urządzeniem o stylistyce przynależnej na amen do Jarka Waszczyszyna, właściciela i konstruktora Ancient Audio. Pierwowzorem był procesor P-3, o którym pisaliśmy w sprawozdaniu z Krakowskiego Towarzystwa Sonicznego. Front to mosiężna płytka z wygrawerowanymi napisami. Jest i mała, aluminiowa gałka, dwa przełączniki hebelkowe oraz gniazdo słuchawkowe. Tak więc stylistycznie jesteśmy w latach 70. Urządzenie posadowiono na niewielkiej, granitowej płytce, co jest kolejnym „hallmarkiem” produkcji Jarka. Z tyłu są dwa wejścia RCA i wyjście na gniazdach RCA. Mini jack, ukryty pod kablem sieciowym jest wykorzystywany do wgrywania programów z ustawieniami procesora.

Na tylnej ściance odnalazłem jeszcze jeden, wzruszający element, do którego Jarek jest szczególnie przywiązany: nieodłączany kabelek zasilający z „odzysku”. W kolumnach Oslo skorzystał z kabla zasilającego wyciągniętego ze złomowanej lampy oświetleniowej, a tutaj mamy kabel z oddanej na surowce wtórne suszarki. Jestem pewien, że od organizacji ekologicznych za działalność na rzecz ponownego wykorzystania podzespołów elektrycznych Ancient Audio otrzyma stosowny medal.

Ciekawostką jest to, że P-1 został zaprojektowany tak, aby użytkownik mógł bezpiecznie zdąć górną ściankę, podobnie jak osłonę na lampy we wzmacniaczach lampowych. Podzespoły zostały polakierowane na czarno, a wszystkie połączenia zostały ukryte pod płytką drukowaną.

JAROMIR WASZCZYSZYN
Właściciel, konstruktor

Skąd się to wzięło?

Procesor P-3 ma swoich wielbicieli i właścicieli. Jego wpływ na brzmienie kolumn okazał się ogromny. Ale jego cena (40 tys. zł) dla wielu chętnych była zbyt wysoka. Stąd pojawił się prototyp prostszego urządzenia. Sercem jest procesor P-3 MK IE. Posiada on te same możliwości, program i strukturę jak flagowy P-3 MKI, natomiast pamięć mieści 125 ustawień (zamiast 250), no i obudowa jest w wersji ekonomicznej (stąd to "E" na końcu). Co zostało wobec tego okrojone z P-3 ? P-1 ma prostsze przetworniki A/C i C/A, stopień wyjściowy, zasilacz, sterowanie.

Prototyp P-1

Zdarzył się też prototyp z gniazdami XLR oraz łatwym wyborem programów

"Łatwy" to pojęcie względne... Coś mi strzeliło do głowy, że zamiast programować prosty sterownik szybciej będzie polutować kila diod. Wyszedł z tego kieszonkowy model "Enigmy".

Ale pojawił się także i wątek słuchawkowy. Piotr Ryka, po recenzji P-3 z kolumnami Raidho, zaczął przepytywać mnie o słuchawki. Do tej pory od słuchawek trzymałem z daleka, choć kiedyś przywlokłem do Wojtka Pacuły wzmacniacz słuchawkowy w formie nienarodzonej (ale za to z V-Capami).

Doświadczenia z kolumnami uświadomiły mi, jak daleko można je poprawić procesorem. Zrobiłem więc próbę z Fostexami TH 900. Fostexy są bardzo dobrymi słuchawkami, jednak coś mi w ich dźwięku delikatnie irytowało. Procesor P-3 trzeba było przeprogramować do słuchawek.
Ze słuchawkami sprawa jest o wiele bardziej prosta, niż z głośnikami. Po pierwsze, nie ma problemu wpływu pomieszczenia. Same słuchawki są generalnie oparte o jeden pełnopasmowy przetwornik. Obudowa słuchawek ma mniej problemów niż obudowa głośników. Po kilku dniach program był gotowy.

Korekta Fostexów wyszła im na zdrowie, dźwięk pozbył się irytującej ostrości, stał się wypełniony, no i bardziej przestrzenny. I na tym pewnie byłby koniec, gdyby nie zaprzyjaźniona firma, która o ciąg dalszy słuchawkowych eksperymentów poprosiła mnie na zasadzie koleżeńskiej. Zestaw testowy zbudowany jak zwykle wg zasady MiniMax: minimum estetyki, maksimum muzyki:

Od tego do zrobienia 2 w 1 , czyli procesora do kolumn i słuchawek był jeden krok. Premiera odbyła się na wystawie Audio Video Show 2015. Procesor zagrał z tabletem oraz słuchawkami HyperX Cloud. To był szybki test, czy się to spodoba. Spodobało się... Jak wspomniałem, strojenie programu do słuchawek jest znacznie prostsze niż głośników. Słuchawki, które Wojtek wybrał do testów opanowałem w jeden wieczór. Drugi to były drobne korekty. Reszta to przyjemność grania na HiFiMANach z procesorem. Jak na razie baza danych jest ograniczona. Jeżeli ktoś z chętnych chciałby poprawić swoje ulubione słuchawki, można je po prostu przysłać. Po zestrojeniu programu zostaną odesłane wraz z procesorem.

Będący podstawą P-1 programowalny układ DSP jest w stanie „zapamiętać” 125 różnych charakterystyk korekcyjnych – głośników i słuchawek. W realnym świecie nie jest to potrzebne, ponieważ Jarek Waszczyszyn wykonuje pomiary i wprowadza zmiany do programu samodzielnie, dla każdego użytkownika osobno. Trudno nazwać to szczególnie efektywnym sposobem, ale na pewno najbardziej precyzyjnym. Przed testem Jarek wziął ode mnie część słuchawek z mojego zbioru i pod ich kątem przygotował program korekcyjny. Zmiana pomiędzy poszczególnymi trybami jest łatwa – wystarczy ustawić w odpowiedniej konfiguracji przełączniki DIP znajdujące się obok kości procesora. Legendę dla słuchawek, które mu przekazałem, Jarek przykleił na górnej ściance wzmacniacza, od środka.

Wzmacniacz słuchawkowy P-1 odsłuchiwany był najpierw pod kątem porównania brzmienia bez procesora i z procesorem. Niestety nie wiadomo, czy w pozycji „off”, czyli z procesorem wyłączonym, sygnał płynie z pominięciem przetworników A/D i D/A, czy i tak jest konwertowany.
Drugim krokiem było porównanie brzmienia wzmacniacza z działającym procesorem ze wzmacniaczem odniesienia. W moim przypadku jest nim wzmacniacz słuchawkowy Bakoon Products International HPA-21. To urządzenie zasilane bateryjnie, z prądowym wyjściem słuchawkowym, które w czasie testu kosztowało 13 500 zł.

W czasie testu skorzystałem z następujących słuchawek:

• HiFiMAN HE-6, magnetostatyczne, impedancja 50 Ω, skuteczność 83,5 dB, test TUTAJ | kabel słuchawkowy Forza Audio Works Noir, recenzja TUTAJ
• Sennheiser HD800, dynamiczne, impedancja 300 Ω, skuteczność 102 dB/V | kabel słuchawkowy Forza Audio Works Noir
• Beyerdynamic DT990 Pro (1988 version), dynamiczne, impedancja 600 Ω, skuteczność 96 dB, test TUTAJ
• Beyerdynamic DT770 Pro Limited Edition 32 Ohms, dynamiczne, impedancja 32 Ω, skuteczność 96 dB
• AKG K721 Studio, dynamiczne, impedancja 55 Ω, skuteczność 92 dB | kabel słuchawkowy Oyaide HPC-35

Programy komputerowe mają to do siebie, że wciąż są poprawiane. Z jednej strony to wada, bo od początku zakłada się, że są one niedopracowane. Z drugiej jednak strony to zaleta, bo pozwala na poprawę ich działania w przyszłości, bez konieczności zmiany produktu, w którym działa. Nie inaczej jest z procesorem P-3 będącym podstawą testowanego wzmacniacza słuchawkowego.

Po raz pierwszy słyszałem go w czasie spotkania Krakowskiego Towarzystwa Sonicznego, gdzie korygował kolumny Dynaudio (więcej TUTAJ). Jak z lektury tego tekstu wynika, uczestnicy spotkania mieli mieszane uczucia. Myślę, że w części spowodowane to było tym, że Jarek był wówczas na początku drogi.
W P-1 dostajemy znacznie bardziej zaawansowane algorytmy korygujące. Choć nietrudno zauważyć, że wprowadzane przez procesor zmiany mają bardzo podobny charakter, jak te w A-3, które słyszeliśmy u Tomka. Tym razem zalety korekcji są jednak niepodważalne. W zależności od użytych słuchawek zmiany mieściły się w zakresie od „ciekawie” i „bardzo ciekawe” do „fascynujące”.

Ciekawie

Ciekawie wypadł odsłuch słuchawek DT770 Pro Beyerdynamic i K271 Studio AKG. Te pierwsze są, moim zdaniem, niezbyt trafioną propozycją. Brzmią bardzo lekko i mało rozdzielczo. Ich detaliczność jest wysoka i potrafią one pokazać dobrze skupiony obraz dźwiękowy, także jeśli chodzi o lokalizację na „scenie”. W ich przypadku P-1 zadziała przede wszystkim jak korektor częstotliwości. Jego zastosowanie dało w efekcie lepszą równowagę tonalną, osiągniętą przez pogłębienie brzmienia. Przekaz jako całość miał większy wolumen, był solidniejszy. Także poszczególne instrumenty zyskały na wielkości i nie były już tak „plastikowe”, jak wcześniej.

Nie zauważyłem jednak jakiegoś szczególnego przełomu. To nie było tak, że z słuchawek o dźwięku, który mi nie odpowiada P-1 zrobił słuchawki high-endowe, to tak nie działa. Oswoił je, to prawda, poprawiając wiele aspektów. Nie zostałem jednak ich fanem. Choć zmiany szły w kierunku, w którym uważam, że powinny, były tylko zmianami, a nie „transformacją”. DT770 Pro nie przedzierzgnęły się magicznie w HD800 Sennheisera.

Podobnie było z słuchawkami AKG. Podobnie jak Beyerdynamiki mają one rodowód studyjny i ich dźwięk ma specyficzne właściwości. Chodzi w nich przede wszystkim o selektywność i klarowność, jak również dużą wytrzymałość mocową. W przeciwieństwie do TD770 Pro, korzystałem z nich dość często, kiedy pracowałem jeszcze w studiu i wiem, że z odpowiednim wzmacniaczem słuchawkowym potrafią oddać dźwięk naprawdę interesujący. Takim wzmacniaczem był np. Funk Tonstudiotechnik LAP-2.V3, wzmacniacz przeznaczony do studiów nagraniowych. Równie często jednak słuchawki te grają dość płasko dynamicznie i mało angażująco.

Ze wzmacniaczem Ancient Audio dźwięk uległa całkowitej przemianie – na dobre i na złe. Zniknęła ponadprzeciętna selektywność i szczegółowość. Dźwięk osiadł dużo niżej – to rzecz, która występuje z wszystkimi słuchawkami podpiętymi do P-1. Ale z AKG głębokość tej zmiany była ogromna. To z tym modelem poziom sygnału z procesorem był o wiele niższy niż bez niego. Co dobrze pokazuje jak duża korekcja została wprowadzona.

Myślę, że to klucz do zrozumienia, co dane słuchawki potrafią, a czego nie. P-1 wprowadza zmiany na tyle głębokie, na ile dany model ich potrzebuje. Zmiany wprowadzane do DT770 Pro w 32-omowej wersji oraz do AKG K271 Studio były największe. Co potwierdzało to, co już wcześniej wiedziałem: że to najsłabsze ze słuchawek, dla których poprosiłem o przygotowanie algorytmu korekcyjnego. Okazuje się, że im lepsze konstrukcje, im bardziej wyrafinowane, tym korekcja była mniejsza. Ale też – to bardzo ważne! – efekt końcowy z tymi ostatnimi był najlepszy.

To nie jest paradoks, a proste przedłużenie zasady znanej z innych dziedzin audio: im wyżej na skali jakości jesteśmy, tym mniejszych zmian system potrzebuje, aby zagrać pełnią swoich możliwości. Zarazem jednak te drobne korekty przekładają się na efekt końcowy o największej sile – to drobne kroki, które ważą najwięcej.

Fascynujące

Co usłyszałem w pewnej mierze z DT990 Pro, a w pełnej chwale i glorii z HD800 Sennheisera i HE-6 HiFiMANa. Te ostatnie to słuchawki bardzo trudne do napędzenia. Kilka watów, ale wysokiej klasy, to minimum, co trzeba im zafundować. Jeśli o to nie zadbamy, zagrają cienko i jazgotliwie. P-1 nie jest na tyle mocny, aby wysterować je z każdym rodzajem muzyki. Z klasyką, gdzie mamy małą kompresję sygnału, można było dość szybko dotrzeć do miejsca, w którym układ wyjściowy był przesterowany. Ale nawet wówczas dźwięk miał klasę, był znakomity. Z popem i rockiem inaczej, można było odkręcić gałkę siły głosu na tyle mocno, że przesterowanie nie było słyszalne, a przekaz znakomity. Warto więc wypróbować z P-1 inne słuchawki magnetostatyczne, o mniejszym zapotrzebowaniu na moc.

HD800 to inna bajka – nie tak rozdzielcze, nie tak dynamiczne, ale właśnie z P-1 zbliżyły się do HE-6 tak bardzo, jak to tylko możliwe. Słuchałem tej kombinacji długo, z różną muzyką, z wielką przyjemnością. Bakoon, bez żadnej korekcji grał jeszcze głębszym, jeszcze bardziej rozdzielczym dźwiękiem. Instrumenty i głosy miały więcej oddechu, były lepiej projektowane, ich bryły były bardziej namacalne. Ponad dwukrotna różnica w cenie w żaden sposób nie przekładała się na dużą różnicę w dźwięku. Kiedy przez dłuższy czas słuchałem P-1, bez porównywania do HPA-21, znikała na tyle, że nie martwiłem się, że czegoś mi brakuje.

Przekaz był gładki i płynny, jak z najlepszych wzmacniaczy lampowych. Dynamika była ogromna, zaskakiwała za każdym razem. Także ilość, detali, drobnych zmian barwy, poruszeń, powietrza, szumu taśmy. Nie miałem pojęcia, że Sennheisery to potrafią. Co, jak zakładam, jest równie prawdziwe dla modeli HD600, HD650 i HD700. Procesor robił coś, co robią najlepsze źródła, wzmacniacze i kable (np. Siltech Triple Crown), przyciemniał dźwięk, powiększając ilość informacji. To z P-1można usłyszeć, że rozjaśnienie dźwięku, którym producenci się często posługują, to podróbka, oszustwo. To, że wydaje się nam, że dostajemy wówczas większą ilość detali, to zmyłka, jesteśmy robieni w konia. Ciemny, głęboki dźwięk wzmacniacza Ancient Audio sterującego HD800 jest TYM właściwym.

Podsumowanie

6000 zł za wzmacniacz słuchawkowy to bardzo dużo. P-1 jest jednak czymś innym. To procesor przeznaczony do korekcji kolumn, który ma „doczepiony” wzmacniacz słuchawkowy. A jest też przecież przedwzmacniaczem liniowym. Szkoda więc, że nie ma wejścia cyfrowego, bo mógłby wówczas pracować również jako DAC, co systemom komputerowym by się przydało. Najwyraźniej jednak wszystkiego mieć nie można. Jak powiedział mi Jarek, 6000 zł to jest najniższa cena, za jaką taka mała manufaktura może zaproponować system korekcyjny tej klasy.

Tyle tylko, że słuchając go z najlepszymi słuchawkami, jakie mam w domu (niestety nie miałem czasu posłuchać go z Audeze LCD-3) wiedziałem, że dostaję do ręki potężne narzędzie. Takie, które można w nieskończoność poprawiać. Brzmienie było tak wyrafinowane, że dopiero topowe, wielokrotnie droższe rozwiązania innych producentów dają coś jeszcze lepszego. Ale – ciekawe! – idą one w dźwięku dokładnie w tym samym kierunku, w którym idzie korekcja dokonywana przez procesor w P-1. To pierwsze urządzenie tego typu w ofercie Ancient Audio i od razu niezwykle udane.

P-1 ma postać niewielkiego prostopadłościanu. Byłby bardzo lekki, gdyby nie granitowa płyta, do której przyklejono chassis. To wykonane jest z giętej blachy, w kształt litery C, z wygiętymi ściankami przednią i tylną. Z przodu doklejono mosiężną płytę z opisami. Mamy na niej wyłącznik sieciowy, przełącznik aktywujący program korekcji oraz gałkę siły głosu. Przełącznik programów ma trzy położenia: w środkowym korekcja jest wyłączona – urządzenie pracuje jako wzmacniacz liniowy. W górnym jest jedna grupa programów , w dolnym druga . Takie rozwiązanie sprawdza się, gdy szybko chcemy przełączyć programy pomiędzy dwoma urządzeniami, np. słuchawkami i głośnikami.

Opisy gniazd na tylnej ściance naklejono na płytę z marmuru. Mamy tam wejście liniowe RCA z tzw. „przelotką”, wyjście liniowe RCA, a także mini jack fi 3,75 mm do wpisywania ustawień programu. To tutaj wychodzi kabelek zasilający. Żarty żartami, ale w tak drogim, wyrafinowanym produkcie jest on całkowicie nie na miejscu.

Urządzenie zakryte jest od góry obudową, ale tylko na czas transportu. W domu możemy ją ściągnąć – montaż podzespołów został przygotowany tak, aby urządzenie było bezpieczne i ładnie wyglądało. Po prawej stronie widać niewielki zasilacz, z małym transformatorem, dwoma kondensatorami filtrującymi oraz układem stabilizującym napięcie.

Wejście liniowe oparto na układach scalonych OPA 134 Burr Brown. Obok nich widać dużą kość DSP, zakrytą płytką z logo Ancient Audio i nazwą P3-MK IE. Sygnał dla niego trzeba najpierw zamienić na postać cyfrową, w kości A/D Crystal CS5343, a po niej z powrotem zna sygnał analogowy, w kości D/A Crystal CS4333. Obok umieszczono ośmiopozycyjny przełącznik DIP. To za jego pomocą wybieramy, wcześniej zaprogramowany, program korekcyjny.

Sygnał jest następnie przesyłany taśmą komputerową do przedniej ścianki, gdzie jest tłumiony w niewielkim, „samochodowym” (co prawda firmy ALPS) potencjometrze, wysyłany z powrotem na płytkę, wzmacniany w układach scalonych LM 4808 i jeszcze raz wysłany do przedniej ścianki, do wyjścia słuchawkowego.

Solidna, czyta robota niewielkiej manufaktury.