Proton to drugi od dołu oferty przetwornik amerykańskiej firmy Wavelenght Audio, która za swój cel postawiła sobie propagowanie łącza USB jako najlepszego sposobu przesyłu sygnału cyfrowego z komputera do przetwornika cyfrowo-analogowego. Już wcześniej z firmą się spotkaliśmy (patrz niżej), także z przetwornikiem Proton, który testowałem jakiś czas temu do „Audio”. Ponieważ jednak od tamtego czasu minęło trochę czasu i chciałem porównać działanie asynchronicznego łącza, z zapisanym własnym oprogramowaniem firmy, z innymi przetwornikami testowanymi w tym numerze „High Fidelity”, postanowiłem przesłuchać go jeszcze raz. Niestety w czasie testu nie był jeszcze dostępny najnowszy jego model, akceptujący sygnał 24/192.

Do tej pory testowaliśmy:

• Wavelenght COSECANT V3 USB DAC
• Wavelenght BRICK

ODSŁUCH

Nagrania wykorzystane w teście (wybór):

• Brian Eno, Craft On A Milk Sea, Warp Records, WAV 24/44,1.
• Cassandra Wilson, Silver Pony, Blue Note, 29752, CD; recenzja TUTAJ.
• Charlie Haden & Antonio Forcione, Heartplay, Naim Label, 24/96 FLAC.
• Chris Connor, Witchcraft, Atlantic/Warner Music Japan, WPCR-25166, CD.
• Depeche Mode, Ultra, Mute, DMCDX9, Collectors Edition, CD+DVD+FLAC 24/44,1.
• Freddie Hubbard, Open Sesame, Blue Note/Audio Wave, AWMXR-0012, XRCD24.
• G. F. Haendel, Messiah (Dublin Version, 1742), Dunedin Consort&Players, Linn Records, CKH 312, FLAC 24/88,2.
• Harry Belafonte, Belafonte at Carnegie Hall, RCA/Sony Music, 7783322, LPCD-M2 Mastering, No. 0953, HQCD.
• Helge Lien Trio Hello Troll, Ozella Music, OZ021CD, FLAC 24/96; recenzja TUTAJ.
• Jim Hall, Live!, Horizon/A&M Records/Universal Music Japan, UCCM-9225, CD.
• Pink Floyd, The Dark side of the moon, EMI Music Japan, TOGP-15001, SACD/CD.
• Stan Getz & Joao Gilberto, Getz/Gilberto, Verve, 24/96 FLAC.
• Suzanne Vega, Close-Up, Vol 1. Love Songs, Amanuensis Productions/Cooking Vinyl, COOKCD521, CD.
• The George Shearing Quintet&Nancy Wilson, The Swinging’s Mutual!, Capitol/Toshiba-EMI, TOCJ-9468, CD.
• Thom Yorke, The Eraser, XL Records/Warner Music Japan, WPCB-10001, CD.
• Zbigniew Namysłowski, Open, Polish Jazz, vol. 74, SX2539, pliki „master”, 16/44,1, 24/96 WAV.

Japońskie wersje płyt dostępne na CD Japan.

Wyjście liniowe

Jak mówię, zdecydowałem się jeszcze raz przetestować to urządzenie z jednej strony dlatego, że mam teraz inny, bardziej rozdzielczy system niż wcześniej. Równie ważne było dla mnie porównanie Protona z kosztującym trochę mniej, ale opartym na bardzo zbliżonej technologii przetwornikiem HRT Music Streamer Pro. A porównanie to okazało się naprawdę bardzo ciekawe i pouczające. Trudno by mi było bowiem znaleźć dwa urządzenia tego samego typu o tak różniącym się dźwięku, które przy tym byłyby udane i spełniały wszystkie podstawowe zadania, jakie na tego typu produkt nakładamy. Wavelenght gra naprawdę ciepło. Wcześniej słyszałem to, ale teraz dokładnie widzę, dlaczego tak się wydaje. Myślę, że chodzi przede wszystkim o złagodzenie ataku, o takie jego kształtowanie, żeby nigdy i nic nie raziło.
A to zupełnie inne podejście niż w przypadku przetwornika HRT. Ciekawe jest jednak to, że przekaz muzyczny w obydwu przypadkach jest wiarygodny, tyle że za każdym razem otrzymujemy jego inną interpretację. Ta w Wavelenghcie idzie w kierunku maksymalnego uprzyjemnienia odsłuchu, nawet kosztem mniejszego różnicowania i słabszej rozdzielczości.

Bryły rysowane przez to urządzenie są duże, mocne i pełne. I to tym elementem Proton zdobywa serce słuchacza. Balans tonalny jest bardzo zbliżony do tego, co znam z systemu odniesienia, tj. jest sporo niższej średnicy i nigdy nie można mówić o odchudzeniu brzmienia. Świetnie wypadają więc te nagrania, które bazują na współpracy środka i dołu, jak np. na Small Craft On A Milk Sea Briana Eno (24/44,1 WAV). Dźwięki syntezatorów miały świetną bryłę, mięsistość i pełnię.
To samo powtórzyło sie potem przy akustycznych instrumentach z From This Moment On Diany Krall (24/96, FLAC). Fortepian był mocny i pełny, a wokal miał duży wolumen. I chyba to będzie clou odsłuchów Protona – posłuchajmy tę płytę, posłuchajmy nagrania z Silver Pony Cassandry Wilson, czy chociażby Fourth Wall Dominica Millera, którą to płytę coraz wyżej cenię i coraz bardziej mi się podoba. Gitary miały nieco miękki atak, powtarzając ich nylonową naturę (tam, gdzie były nylonowe) i nieco zbliżając je do nylonu tam, gdzie gitara była nie klasyczna, tylko akustyczna (struny metalowe).
I ta dychotomia będzie się przewijała przez wszystkie nagrania. Z jednej strony dostaniemy duży wolumen, ładną, niską barwę, a drugiej złagodzenie ataku i nieco zmniejszoną rozdzielczość.

Scena dźwiękowa jest bardzo koherentna i płynna. Jej rozmiary – zarówno za kolumnami, jak i w przypadku przeciwfazy (za słuchaczem) – są nieco mniejsze niż z przetwornikiem HRT, ale za to są treściwsze, ciaśniej nas otaczają. W ogóle sposób kreowania holografii polega tu na pokazywaniu jak największej ilości „fluidu” między instrumentami, nawet jeśli będzie to oznaczało ich homogenizację. I to dlatego dźwięk jest tak przyjemny, tak ujmujący i miejscami hipnotyzujący.
Dynamika jest niezła, ale w skali makro jest korygowana przez to, co powoduje ocieplenie barwy. Basu jest sporo, to nie jest lekki dźwięk, ale niskie zejścia nie są zbyt rygorystycznie pilnowane i nie można mówić o trzymaniu ich za „pysk”.

Wyjście słuchawkowe

Specjalnie, żeby nie sugerować się tym, co napisałem przygotowując test Protona dla „Audio” nie czytałem swojego testu. Mogą państwo oczywiście zapytać, po co chciałem czytać, przecież to nie było tak dawno temu – test miał miejsce najwyżej pół roku temu. Spieszę więc z wyjaśnieniem: nie pamiętam większości testów, które prowadzę. Jest ich tak dużo, że fizycznie nie jestem w stanie ich wszystkich spamiętać. Dlatego tak ważna jest dla mnie dopracowana metodologia testów, pozwalająca porównać ich wyniki na przestrzeni czasu, a także wiarygodność tego co piszę – w wielu wypadkach jestem uważnym czytelnikiem tego co sam napisałem. Jeśli o coś państwo pytają, jeśli chcę coś sprawdzić, czy zweryfikować, sięgam po swój test. Momentalnie sobie przypominam odczucia z nim związane, moja ocenę itp., ale wymaga to „spustu” w postaci lektury. Dlatego muszę być pewien jego wiarygodności.

W każdym razie, brzmienia Protona w tym momencie nie pamiętałem. Po napisaniu tego, co wyżej rzuciłem okiem na moje zapiski i okazało się, że zgadzają się w 100%, z tym, że udało mi się trochę poprzednią wypowiedź pogłębić – to znowu wpływ tego, co się przez te pół roku nauczyłem, lepszego systemu odsłuchowego i obecności wokół Protona wielu innych przetworników tego typu, z którymi mogłem go porównać.
Jak mogą się państwo dowiedzieć z testu powyżej, to fajne urządzenie. Nie jest może szczególnie wybitne jeśli chodzi o wygląd i wykonanie, cena też nie jest niska, ale dźwięk jest smakowity. Zupełnie inny od tego, co słychać z HRT Music Streamer Pro, ale dobry.

W teście dla „Audio” nie miałem jednak możliwości przyglądnięcia się jednej z cech „równoległych” Protona – to nie tylko przetwornik z wyjściem liniowym, ale także przetwornik ze wzmacniaczem słuchawkowym.
Ten ostatni manifestowany jest tylko gniazdem typu mini-jack i nigdzie nie widać gałki siły głosu. Bo też i jej nie ma. Poziomem regulujemy w softwarze, w zakładce „Dźwięki”. Oznacza to, że operujemy w domenie cyfrowej i w pewnej mierze redukujemy długość słowa cyfrowego. Poziom wyjściowy urządzenia został jednak dobrany tak, że zakres, w którym operujemy jest przy górnej granicy 100%, w przypadku AKG K701 w przedziale między 90 i 95 % dla płyt CD i nawet 100% dla nagrań 24/96, charakteryzujących się – co zrozumiałe – mniejszą kompresją, a przez to niższym średnim poziomem natężenia dźwięku. A to oznacza, że straty nie powinny być duże.
I właśnie z tymi słuchawkami przypomniało mi się to, co słyszałem z innego fenomenalnego urządzenia, a mianowicie przetwornika/wzmacniacza słuchawkowego Audinst HUD-mx1. To podobna szkoła dźwięku i słychać, że twórcom obydwu urządzeń chodziło o to samo – o maksymalnie gładki dźwięk. Proton z AKG jest jedwabiście gładki, pozbawiony najmniejszego zadzioru. Gładki, jak jedwab na… – Nie, nie powiem na czym…
Dynamika jest zaskakująco dobra i koncert Sary K. Don’t I Know You From Somewhere? zabrzmiał zachwycająco. Rozdzielczość była tylko średnia, ale bliskość przetworników i ucha spowodowała, że nie było problemu z rozmywaniem źródeł pozornych przez odbicia dźwięku od ścian i nakładanie się go na dźwięk podstawowy, a to z kolei powodowało, że holografia (w ramach słuchawek) była bardzo dobra.

Jak się okazuje, z HD800 dźwięk trzeba było przyciszyć zaledwie o 2%, żeby uzyskać siłę dźwięku podobną do tej z K701. Z Sennheiserami dźwięk był bardziej otwarty, bardziej rozdzielczy, ale już nie tak płynny, już nie tak jedwabiście narkotyczny. Przy dłuższych odsłuchach wolałem więc AKG i tylko jeśli chciałem się czemuś bliżej przyjrzeć przesiadałem się na Sennheisera. Nie znaczy, że było ostro – Proton nigdy nie jest jasny, ani ostry, ma tendencję raczej do ocieplania i wygładzania dźwięku. Tyle, że przy większości płyt taka prezentacja będzie tą pożądaną, nie będzie miało znaczenia, że jest tą mniej „poprawną” w sensie mniej „akuratną”. I walić to! Nie miałem wątpliwości, że utwór Here is the House grupy Depeche Mode z płyty Black Celebration, przywołujący tyle wspomnień, wywołujący u mnie nieodmiennie od tylu lat ciarki na grzbiecie i gęsią skórkę, że ten utwór, a i inne z tej płyty lepiej brzmiały przez AKG. Tak, było słychać nieco mocniejszej wyższej góry, w czym nawet 24-bitowe pliki FLAC (48 kHz) zgrane z płyty DVD dołączanej w edycji Collectors Edition, nie pomogły. Ale całość była bardzo komunikatywna, wywoływała we mnie (słuchaczu) emocje, jakie chyba powinna.

Audinsta HUD-mx1 przywołałem nie bez kozery – to najlepsze niedrogie urządzenie, które jest przetwornikiem z wejściem USB, przedwzmacniaczem i wzmacniaczem słuchawkowym. Zagra nawet z bardzo drogimi słuchawkami bez szemrania. Proton to krok w dobrym kierunku, to apgrejd, na jaki mógłbym się zdecydować, grając wcześniej na Audinście i chcąc zachować ten sam charakter dźwięku. Proton nie będzie tak rozdzielczy, ale za to będzie miał lepsze barwy i wyższą dynamikę. Bas nie schodzi tak nisko, jak bym sobie tego życzył, ale nie ma niczego za darmo. W zamian za to z Protonem dźwięk będzie bardziej spójny. I właśnie za to wszystko płacimy aż tyle. Niech to diabli – Protony dla wszystkich!!!

BUDOWA

O asynchronicznym interfejsie USB mówimy od dłuższego czasu. W tej chwili za jego pomocą współpracują przede wszystkim przetworniki firm Wavelenght, dCS i Ayre, ale również HRT. Rzecz wydaje się prosta: łącze USB nie zostało pomyślane pod kątem transmisji muzyki, tylko jako dwustronne łącze przeznaczone do przesyłania pakietów z plikami. Dlatego pracuje niemal zawsze w trybie synchronicznym – angielska nazwa opisuje to zresztą lepiej: „adaptive isochronous”. Chodzi o to, że łącze USB nie przesyła sygnału w ciągły sposób, z tą samą częstotliwością – częstotliwość taktująca jest kontrolowana przez komputer, a ten zmienia ją ciągle i bez przerwy. Jest to 12 kHz, a więc częstotliwość w żaden sposób nie związana z częstotliwością próbkowania CD. Potrzebna jest więc pętla PLL, która wygeneruje potrzebne częstotliwości próbkowania. Ta rozbieżność powoduje, że klasyczne łącze USB jest niebywale wręcz zaśmiecone jitterem.
Wavelenght znalazło rozwiązanie problemu – oto kupuje gotowy chip Texas Instruments i samodzielnie go programuje w taki sposób, żeby częstotliwość taktowania nie była wymuszana przez komputer, a raczej generowana wewnątrz urządzenia. Tryb ten nazwano „asynchronous mode”. Rozwiązanie okazało się znakomite i z okazji skorzystała np. firma Ayre, która zakupiła jego licencję. Jest jeszcze jedna firma na świecie, która oferuje swoją wersję tego rozwiązania, mająca swoją siedzibę w Chicago CEntrance, której licencję wykupiły z kolei Benchmark, dCS, Bel Canto, Lavry, Empirical Audio oraz PS Audio.
Ale do rzeczy. Proton jest maleńkim urządzeniem, zbudowanym z aluminiowego profilu, do którego dokręca się aluminiowy front z dużym logo firmy oraz tył z przyłączami. Jest tam pojedyncze gniazdo USB (typ B), para wysokiej próby gniazd RCA wyjścia analogowego oraz cztery diody, wskazujące częstotliwość próbkowania sygnału: 44,1/48/88,2/96 kHz. Jest tam też małe gniazdo dla słuchawek. Zasilacza w komplecie nie było. A to dlatego, że urządzenie korzysta z napięcia 5 V DC w łączu USB. Nie jest to jednak proste zasilanie tym napięciem – wewnątrz Protona znajdziemy dużą baterię LilON ładowaną przez USB, z której dopiero zasilane są układy wewnątrz.
Na wejściu widać czip Texas Instruments TAS1020B, używany przez Wavelenghta w jego wszystkich produktach, z własnym oprogramowaniem, które „załadowano” do małej, zewnętrznej kości ROM obok. Tuż przy TAS-ie widać zegar 6 MHz. Sygnał po zdekodowaniu i zamienieniu na PCM przesyłany jest do przetwornika D/A Wolfson Microelectronics XWM8721. To przetwornik D/A i wzmacniacz słuchawkowy w jednym. Obok niego zaparkowało wiele kondensatorów – co jeden to droższy. Na wyjściu liniowym mamy potężne, znakomite kondensatory Mundorfa M-Cap RXF („Radial Extra Flat”), zaś na wyjściu słuchawkowym równie pięknie, kondensatory niepolarne Black Gate BGN. I koniecznie trzeba wspomnieć o wysokiej klasy zegarach – osobno dla rodziny 44,1 kHz i osobno dla 48 kHz. Wszystko wygląda cudownie, pomimo że na pierwszy rzut oka niewiele się tu dzieje.

Producent:

Wavelength Audio,ltd.
3703 Petoskey Avenue, Cincinnati, Ohio 45227 (513) 271-4186

e-mail: waudio@cinti.net
URL: www.wavelengthaudio.com

Pobierz test w PDF