azywając swój gramofon Little Super Deck (LSD) Arthur Khoubessarian (widać go na zdjęciu otwierającym test, wykonanym w czasie wystawy High End 2014 w Monachium) wykazał się poczuciem humoru. A tego, podobnie jak talentu i wyczucia temu człowiekowi odmówić nie można. Już patrząc na jego poprzednie konstrukcje, jakie zaproponował w ramach marki Pink Triangle, a także w nowych, już pod szyldem The Funk Firm można było powiedzieć, że widzi audio jako coś więcej niż tylko dźwięk, niż tylko funkcjonalność i że jest to dla niego zespół wielu różnych elementów, wśród których projekt plastyczny jest jednym z ważniejszych. Testowany w 2010 roku przez Marka Dybę model SAFFIRE II z ramieniem FXR II wyglądał po prostu niesamowicie (czytaj TUTAJ).

Choć wydawało się, że firma Emporium HiFi, brytyjski dystrybutor wielu ciekawych firm, pokazując swoją ofertę się podczas wystawy Audio Show 2010 z impetem wejdzie na polski rynek, po kilku testach zniknęła z radarów. I dopiero teraz, od maja 2014 roku The Funk Firm ma być obecna nad Wisłą na dobre.
Za tą brytyjską marką stoi Arthur Khoubessarian. W latach 80. jego gramofony firmowane były marką Pink Triangle. W 2005 roku Arthur powołał do życia nową markę, którą nazwał The Funk Firm. Jej oferta nigdy nie była zbyt szeroka. Zamiast tworzyć kolejne, liczne nowe modele Khoubessarian dopracowuje i udoskonala swoje konstrukcje. W ofercie są teraz dwa kolejne wcielenia mających już kilka lat modeli o oryginalnych kształtach - flagowiec Saffire III (18 900 zł bez ramienia) oraz Funk Vector IV (7550 zł). Najnowszym dodatkiem do oferty jest bardziej tradycyjny pod względem wyglądu model Little Super Deck i nowalijka, najtańszy gramofon Flamenca (4450 zł z ramieniem F6). Pan Khoubessarian oferuje nie tylko podstawy, ale i ramiona, modele F5 (3950 zł) i FX-R (6800 zł), jak również akcesoria w postaci maty gramofonowej Achromat oraz talerza (wraz z matą) Archoplat w wersji II.

Little Super Deck wygląda jak klasyczny gramofon, ma prostokątną podstawę z płyty MDF, klasycznie wyglądający przełącznik obrotów (przypominający przyciski w naszej rodzimej konstrukcji Unitra-Fonica Emanuel), nie wyróżniające się na pierwszy rzut oka ramię. To konstrukcja nieodsprzęgana o napędzie paskowym, z ramieniem na zawieszeniu kardanowym. Jak zwykle diabeł tkwi w szczegółach. Talerz wykonano z hartowanego szkła, podobne talerze widziałem u Regi i kiedyś u Systymdeka. Choć napędzany jest pojedynczym silnikiem, widać, że chodzi o coś więcej. Nie wiem, czy pamiętają państwo test Transrotora ZET3 z dwoma silnikami – jeśli nie, to zachęcam do lektury TUTAJ. W konstrukcji tej chodziło o wyrównanie siły, z jaką pasek napędowy działa na talerz. Jeszcze dalej poszedł Christian Feickert, który w swoim topowym modelu Firebird zastosował trzy silniki. Ich osie wyznaczają trójkąt równoramienny.
LSD jest stosunkowo niedrogim produktem, dlatego trzy silniki i ich synchronizacja były poza dostępnym budżetem. Pan Khoubessarian zastosował więc inny „patent”: silnik jest jeden, ale w miejscach, w których w Firebirdzie dr. Feickerta są dwa kolejne, umieścił rolki napinające krótki pasek napędowy. Rozwiązanie to nazwał Vector Drive.

Ramię F5 jest autorskim opracowaniem założyciela The Funk Firm. Jego zawieszenie jest kardanowe, a rurka aluminiowa. Niecodziennym widokiem jest natomiast aluminiowa tulejka oraz naniesiona na rurce ramienia podziałka. To część systemu regulacji nacisku igły (VFT). Z tyłu ramienia jest klasyczna przeciwwaga, jednak właściwe ustawienia dokonujemy wspomnianą tuleją. Widziałem taki element już wcześniej, jednak w tamtych ramionach chodziło o zmianę częstotliwości rezonansowej ramienia. Tutaj zapewne też ma to miejsce, jednak głównym celem jest rozłożenie regulacji VTF na dwa miejsca. Przesunięcie tulei zmienia także masę efektywną. Niecodziennie mocowana jest też wkładka. Główka ramienia jest w gramofonie LSD przykręcana do rurki tak, że może się poruszać do przodu i do tyłu, tak ustawia się overhang, oraz na boki, tak ustawia się azymut. To nie jest najłatwiejszy sposób ustawienia wkładki i trzeba sporego doświadczenia, żeby zgrać z sobą wszystkie te elementy. Najlepiej więc, jeśli wykona je dla nas dystrybutor lub dealer. Tym bardziej, że krótka instrukcja napisana jest dość powierzchownie i ma zbyt mało rysunków. Wyraźnie przeznaczona jest dla osób mających z winylem duże doświadczenie. I jeszcze jedno rzadko spotykane rozwiązanie: antyskating wykonano za pomocą linki nawijanej i rozwijanej z małej osi. Pozwala ona na bardzo precyzyjne zmiany, nawet co ¼ g.

Gramofon dostępny jest w różnych rodzajach wykończenia. Do testu otrzymaliśmy wersję z czarną akrylowa płyta na górze i drewnianym wykończeniem boków o dołu. Podobne zestawienie, tj. akryl i drewno stosuje w swoich gramofonie WOW! niemiecka Acoustic Signature.
Funka można rozbudować w na kilka sposobów. Najpierwszym, z którego skorzystałem i ja, jest zastąpienie dołączanej do gramofonu cienkiej maty z filcu 3 mm matą o nazwie Achromat. To odmiana winylu o dobrych własnościach tłumiących drgania, dostępna w kilku kolorach, można więc mówić o kolorowym zawrocie głowy, jak po halucynogenach... Wzięła się z namysłu szefa TFF nad sposobem, w jaki następuje mechaniczne sprzężenie płyty i talerza. W swoich gramofonach Pink Triangle już w 1979 roku stosował interfejs z akrylu. W dostępnym od 2005 roku Achromacie zatopione są bąbelki powietrza, poprawiające tłumienie drgań. Mata dostępna jest w trzech odmianach: 3 mm, 5 mm oraz 1200. Firma sugeruje użycie wersji 5 mm. Można także wymienić zasilacz ścienny na bardziej zaawansowany o nazwie XL-PSU. Można także dodać platformę antywibracyjną Kinetic Kradle. W teście skorzystałem z platformy LEVI-Base innego specjalisty, szwajcarskiej firmy Thales. Materiały firmowe o tym nie mówią, ale warto w przyszłości wymienić plastikowe nóżki, na których gramofon spoczywa na coś bardziej wyrafinowanego, np. któreś z nóżek Finite Elements – Thales TTT-Compact korzysta z podobnych.
W teście użyłem dwóch wkładek: Denona DL-103 o małej podatności i stosunkowo dużym nacisku oraz testowanej niedawno ZYX R-1000 Airy3 X/TB. Obydwie doskonale zgrały się z gramofonem i każda pokazała nieco inny zestaw cech.

Nagrania użyte w teście (wybór)

• Ben Webster, Old Betsy - The Sound Of Big Ben Webster, STS Digital STS 6111129, 180 g LP (2013).
• Billie Holiday, Lady Day, Columbia/Pure Pleasure PPAN CL637, 180 g LP (1954/2010).
• Billie Holiday, Songs For Distingue Lovers, Verve/Classic Records AS AVRJ 6021, “Special 45 Edition, One-sided”, 2 x 200 g LP (1957/2012).
• Bing Crosby, Bing Crosby’s Greatest Hits, Decca Records/MCA Records, MCA-3031, LP (1941-1945/1977).
• Bing Crosby, The Best of Bing Crosby, Decca Records/MCA Records, MCA2-4045, LP (1973).
• Dominic Miller, 5th House, Q-rious Music/Rutis Music QRM 122-2, 180 g LP (2012).
• Dominic Miller, Fourth Wall, Q-rious Music/Rutis Music QRM 114-2, 2 x 180 g LP (2010); recenzja TUTAJ.
• Ella Fitzgerald, Ella Fitzgerald Sings The Cole Porter Song Book, Verve/Speakers Corner Records MGV 4001-2,2 x 180 g LP (1956/2000).
• Gerry Mulligan & Thelonious Monk, Mulligan meets Monk, Riverside/Analogue Productions AJAZ 1106, “Top 20 Jazz, 45 RPM Limited Edition #0584”2 x 180 g, 45 rpm LP (1957/2009).
• Harbie Hancock, Takin’ Off, Blue Note/Cisco Music CLP-7050, “Limited Edition S/N 0692”, 180 g LP (1962/2006).
• Marek Biliński, Best of The Best, Bi.Ma. BiLP-01, 180 g LP (2014).
• Peter Gabriel, So. 25th Anniversary Deluxe Edition, Realworld/Virgin PGVOX2, 4 x CD + 2 x DVD + 180 g LP + 180 g, 45 rpm LP (1987/2012).
• The Montgomery Brothers, Groove Yards, Riverside/Analogue Productions AJAZ 9362, “Top 100 Fantasy 45 Series”, 45 rpm, 180 g, 2 x LP (1961/?).

Japońskie wersje płyt dostępne na

Jak zauważa autor opisu gramofonu na stronach Music Direct, Little Super Deck pojawił się na rynku dokładnie 33 1/3 roku po założeniu poprzedniej firmy pana Khoubessarian, Pink Triangle, w 1979 roku (czytaj TUTAJ). Takie i inne „zbiegi okoliczności” sugerują poczucie humoru ludzi, w kontekście których są przywoływane. Ale nie tylko, to także znak, że chodzi nie tylko o sam proces odtwarzania dźwięku, ale o jego skojarzenie z czymś więcej, ze stylem życia, z dystansem do uprawianego zawodu. Nad tym wszystkim, w kolejnej warstwie jest coś większego, z czego to wszystko wynika, a jest to – jak rozumiem – namysł nad muzyką i dźwiękiem.

W przypadku produktów takich jak Little Super Deck jest to oczywiste już na bardzo wczesnym etapie odsłuchów. Rzecz w tym, że dźwięk gramofonu jest dopracowany i przemyślany. Proszę zauważyć, że nie mówię „nieskazitelny”, ani tym bardziej „perfekcyjny”, bo od obydwu tych rzeczy jest mu daleko, nawet jeśli włączymy do równania parametr ceny, tj. porównamy LSD z innymi gramofonami z okolic 10 000 zł.

Płyta po płycie słychać natomiast wybory i priorytety, jakie szef Funka dokonywał i które wybrał. Szybko „łapiemy” o co chodzi i jeśli to jest „nasz” dźwięk, wchodzimy w to jak w masło. Jeśli miałbym jakoś streścić te pierwsze spostrzeżenia, to byłyby to przede wszystkim: spójność, płynność, ciepło i wypełnienie. Jeśli komuś się spieszy, nie ma czasu, to może na tym poprzestać, dodając do tego jeszcze informację o selektywności podporządkowanej płynności i prymatowi ogólnego wrażenia nad szczegółami. Te kilka rzeczy mieszczą wszystko czym LSD jest, a czym nie.

To nie jest urządzenie, które gra „precyzyjnie”. Umieściłem to określenie w cudzysłowie, ponieważ nie ma mowy o rozmywaniu czoła ataku, o rozlewaniu się dźwięku, ani o jego „memłowatości”. To ciepłe, gęste brzmienie, w którym najważniejsze jest podtrzymanie, generujące duży wolumen i piękne, wielowymiarowe źródła pozorne. I właściwie nieważne, czy chodzi o nagrania Billie Holiday z 1935 roku, czy nową realizację z muzyką Bena Webstera wydane przez holenderską wytwórnię STS Digital. Różnice w podejściu do procesu rejestracji, różnice wynikające z zupełnie innych możliwości technicznych są klarowne, nie ma się wrażenia grania na jedno kopyto. Z obydwu Funk wydobył jednak gęstość i pełnię. Z wkładką ZYX-a brzmienie było precyzyjniejsze, ale z Denonem bas miał lepsze wypełnienie. Z obydwoma japońskimi wkładkami poczucie nasycenia, wręcz wysycenia dźwięku było jednym z głównych spostrzeżeń, z którym w czasie testu dobrze się zaznajomiłem, aż staliśmy się dobrymi kompanami. To „analogowy” dźwięk w każdym tego słowa znaczeniu, także stereotypowym. Wysokie tony, jeśli na płycie są mocniej zarejestrowane, brzmią nośnie, dźwięcznie, nie są stłumione. Tak było na singlu Deep Purple, tak też słyszałem je z płytą Wesa Montgomery’ego California Dreaming. To coś podobnego do tego, jak górę traktuje dobrze zaimplementowana lampa EL34. Jej brzmienie jest lekko zaokrąglone, trochę ocieplone. Ale nie „przycięte”, ani tym bardziej „zgaszone”. To tak, jak słońce odbite od złota: jest jasne, świeci mocno, a jednak ma w sobie coś z miękkości, jest „ciepłe”.

Dynamika w skali mikro jest bardzo dobra. Pomaga temu czujne, dobrze prowadzone różnicowanie, zarówno jeśli chodzi o rozmieszczenie elementów na scenie dźwiękowej, jak i bryły, a także różnice w barwie. Dużo się więc w czasie odtwarzania płyt dzieje. Z kolei w skali makro dynamika jest uspokojona. Metallica, Deep Purple, Paktofonika zagrały fajnie, gęsto, z pełnym dołem. Nie były jednak tak ekscytujące, jak z gramofonami z którymi dźwięk jest lżejszy, szybszy. Szybkość nie jest słowem, które zbyt często w połączeniu z LSD bym przywoływał.
Pamiętacie państwo, co przed chwilą mówiłem o namyśle, z jakim konstruktor tego gramofonu podszedł do jego brzmienia? - To jeden z wyborów, którego dokonał. Znam wiele produktów, w których mamy do czynienia z podobnym rozłożeniem akcentów, a które nawet w połowie nie brzmią tak dobrze, tak przekonywająco. Bo w ich przypadku to mechaniczny wybór. To, co dostajemy z Małym Superowym Gramofonem jest inne, choć punkt dojścia wydaje się podobny. Bo składa się nań wiele różnych zabiegów, dających przemyślaną całość i aktywujących nas do określonych poszukiwań.

Brzmienie gramofonu pana Khoubessariana powoduje, że sięgamy do półek z płytami, na których mamy muzykę wokalną, elektroniczną, klasykę w niewielkich składach, jazz. Można by zaszaleć i powiedzieć, że głównym powodem jest piękna średnica. Bo ta jest naprawdę piękna, bogata w złożone zależności, mocna i nieco miękka. Jak jednak mówiłem, mocne brachy trąbka, wibrafon – wszystko, co lokuje energię w górnych przedziałach pasma brzmi mocno, nie ma mowy o zamknięciu dźwięku. A to nie do końca pasuje do łatki „grania środkiem”. Jeszcze mocniej przeciwko niej protestuje niski zakres, który – szczególnie z Denonem DL-103 – jest niesamowicie mocny, niski, gęsty, miękki, nasycony, płynny. Dźwięk nie jest specjalnie konturowy, a instrumenty nie mają mocno skupianego „obrazu”. Dopóki poruszamy się w klimatach, o których mówiłem nie zwracamy na to jednak uwagi, w żadnym momencie nie jest to czymś, nad czym chcielibyśmy się pochylić.
Nie widzę innej możliwości, jak ta, że pomaga w tym bardzo dobra rozdzielczość, a więc i różnicowanie. Obydwa te elementy są ograniczane przez inne elementy, przez które selektywność nie jest mocną stroną LSD. Ale taki właśnie ten gramofon jest: raczej ujmujący i czarujący niż dociekliwy i wskazujący palcem.

Podsumowanie

W przypadku gramofonów takich jak Little Super Deck trudno mówić o technicznej perfekcji. Gramofony w rodzaju niemieckich decków Transrotora, Acoustic Signature, Clearaudio wydają się być wykonane precyzyjniej, wyglądają na bardziej niezawodne. Takie podejście daje określony dźwięk. Funk idzie drogą wytyczoną przez Regę i Linna, w której najwięcej uwagi poświęca się kluczowym elementom konstrukcji, np. łożyskowaniu, pozostałe robiąc dobrze, ale bez specjalnego wyrafinowania. Budżet musi się bowiem zamknąć w założonych ramach i dążąc do tego trzeba podejmować konkretne decyzje.
Arthur Khoubessarian przedkłada wypełnienie nad kontur, płynność nad detaliczność. Jego gramofon wygląda bardzo fajnie. Mamy jego możliwość apgrejdu w późniejszym terminie. Jeśli ten pakiet nam odpowiada, jeśli tego w audio szukamy, to trudno będzie tę propozycję pobić. RED Fingerprint za pomysł i wykonanie.

Droższe modele firmy The Funk Firm mają ciekawe kształty, wynikające z funkcji – chodziło w nich o zminimalizowanie powierzchni podstawy, przy jej jak największej sztywności. Model Little Super Deck, drugi od dołu, ma klasyczne proporcje: 415 x 320 mm i waży 7 kg. Jego profil jest niewysoki, a podstawa ma kształt prostokąta. Od góry pokryta została płytą z akrylu naklejonego na płycie MDF. W testowanej wersji akryl był czerniony, a płyta oklejona naturalnym fornirem. W prawym przednim rogu umieszczono przełącznik obrotów – 33 1/3/45 RPM – z pozycją środkową, w której silnik jest wyłączony. Taka aranżacja przypomina lata 50. i gramofon Włączenie gramofonu sygnalizuje niebieskie podświetlenie pod małą płytką z akrylu, na której jest przełącznik.
Główne łożysko wykonano z utwardzanego brązu, z kulką, na której spoczywa płaskie dno osi sub-talerza. ten wykonano z aluminium i to wokół niego owinięty jest pasek napędowy. Na sub-talerz nakładamy talerz z hartowanego szkła. Widać przez niego układ Vector Drive, tj. trzy punkty, w których pasek jest naciągnięty: na mosiężnym wałku na osi silnika i na dwóch plastikowych krążkach umieszczonych w wierzchołkach trójkąta równobocznego. Silnik DC jest podobny do tego, jaki twórca Funka stosuje w swoich konstrukcjach przez cały okres, od 1979 roku, kiedy to powołał do życia firmę Pink Triangle. Napięcie doprowadzane jest z niewielkiego zasilacza ściennego, który można wymienić na duży zasilacz.

Specjalnie do tego gramofonu zaprojektowane zostało ramię F5. Choć poprzednio pan Khoubessarian stosował modyfikowane ramiona Regi, tym razem wymyślił ramię od nowa. Jego mocowanie i wymiary są takie same, jak Regi, można je więc stosować zamiennie. Jego długość efektywna wynosi 239 mm, a masę efektywną można regulować. Można z nim stosować więc zarówno wkładki o niskiej podatności, jak i te o wysokiej. Przy tych ostatnich przesuwamy tuleję na rurce ramienia bliżej główki. Ramię ma zawieszenie kardanowe i antyskating na rozciągliwej lince. Rurka wykonana jest z aluminium i ma stałą średnicę fi. Główkę przykręca się pojedynczą śrubą i to za jej pomocą reguluje się overhang i azymut.