Tekst: Wojciech Pacuła

Lars Danielsson urodził się w roku 1958w szwedzkim Göteborgu. Edukację muzyczną odebrał w Konserwatorium Muzycznym w swoim rodzinnym mieście – w klasie wiolonczeli. Oprócz głównego instrumentu Lars gra także na kontrabasie i basie elektrycznym, a nawet (zresztą pięknie) na fortepianie. Podstawą dla Danielssona, jako kompozytora i muzyka, stał się (utworzony w 1985 roku) Lars Danielsson Quartet, w którym, obok pianisty Bobo Stensona i legendarnego perkusisty ze stajni ECM Jona Christensena grał David Liebman – saxofonista Milesa Davisa. Danielsson przez dwa lata był także dyrygentem i kompozytorem Jazz Baltica Ensemble. Od 1980 roku nagrał solo i w swoim kwartecie dziewięć albumów, z czego cztery w wytwórni ACT, debiutując w nowych barwach krążkiem Libera Me. W tej ostatniej zadomowił się na tyle, że jego udział notowany jest na wielu, wielu płytach innych artystów, zarówno jako jednego z głównych muzyków, jak i członka zespołu.

W Polsce, nie ujmując nic z jego wcześniejszych dokonań, znany jest np. ze współpracy z Leszkiem Możdżerem przy płycie Pasodoble. Wszystko zależy oczywiście od miejsca siedzenia – kiedy rozmawiałem z przedstawicielami firmy ACT Music+Vision, w tej chwili „domowej” wytwórni muzyka, wszyscy byli zachwyceni tym, jakiego genialnego, choć kompletnie nieznanego pianistę Danielsson wynalazł… Ale do rzeczy – duet Danielssona i Możdżera przygotował w 2008 roku płytę, która po prostu urzeka – melodyką, płynnością, zgraniem itp. Może rozwiązania techniczne nie są najbardziej odkrywcze, ale to akurat pomaga w słuchaniu muzyki, bez potrzeby „włączenia” układu analitycznego. Rok po sukcesie tamtego krążka Danielsson ponownie wydaje płytę z Możdżerem, Tarantellę, tym razem jednak wchodzącym w skład zespołu towarzyszącego. Niemal wszystkie utwory skomponował Lars, z wyłączeniem Fiojo, autorstwa Możdżera oraz 1000 Ways, pod którym podpisał się cały zespół. Danielssonowi, obok Możdżera towarzyszą na niej, grający na trąbce Mathias Eick, znany z lirycznego podejścia do tego instrumentu, John Parricelli, znany z zamiłowania do fusion, a który grał z takimi muzykami, jak Colin Towns i Django Bates oraz perkusista Eric Harland, najbardziej zaskakujący w tym zestawieniu, sidemen Charlesa Lloyda, McCoy Tynera, a z ACT-u znany ze współpracy przy dwóch projektach z Rigmorem Gustafssonem. Od razu można się więc spodziewać innego grania niż na Pasodoble.

Pretekstem do spotkania z Larsem Danielssonem jest oczywiście premiera płyty Tarantella, przy tej okazji chcielibyśmy się jednak przyjrzeć pozostałym solowym krążkom artysty w ramach firmy ACT (Pasodoble, Mélange Bleu praz Libera Me). Żeby obraz tego niezwykłego muzyka był pełniejszy, proponujemy też przyjrzenie się kilku jego – naszym zdaniem – najciekawszym projektom przygotowanym we współpracy z innymi muzykami.

Strona artysty: LARS DANIELSSON

ACT – DYSKOGRAFIA (jako lider):

ODSŁUCH

Otwierający płytę, liryczny, nieco melancholijny Pegasus „ustawia” jej dźwięk. To ładna, koherentna realizacja, z typowym dla ACT-u ciepłem. Potwierdza to zaraz fortepian Możdżera, rozpoczynający z kolei drugi utwór, Melody On Wood. Jest on nieco stłumiony, tj. wyeksponowano jego „miękkie” elementy. Z kolei kontrabas Danielssona jest dość twardy, choć też bez wyraźnie zaznaczonego ataku. Wydaje się, że to celowy zabieg, dzięki któremu lider słyszany jest na równi z pozostałymi muzykami. Kiedy gra solo, jak od połowy drugiej minuty Melody… jego dźwięk nieco się otwiera i nabiera „oddechu”. Wiolonczela z Traveler’s Wife powiela ten schemat. Pogłos jest spory, ale zaznaczany przede wszystkim w niższej partii, bez wysokotonowego „odejścia”. Daje to duży, masywny dźwięk tego instrumentu. I tak jest za każdym razem.
To, bez wątpienia, przemyślana realizacja, zapraszająca do długiego obcowania w ciepłej atmosferze. Ma najwyraźniej dopełniać muzykę, której melancholijne piętno unosi się nad całością. Kiedy rozpoczynające utwór Traveler Defense - będący tak naprawdę drugą częścią Traveler’s Wife - blachy wnoszą nieco powietrza, nie ma to wiele wspólnego z tym, do czego się przyzwyczailiśmy np. przy płytach ECM-u. I tak jest przez dłuższy czas, wydaje się, że to zupełnie inna estetyka. Po jakiś czasie jednak, głębia harmonicznych, pełnia brzmienia, jego wielowarstwowa natura pozwalają na to spojrzeć z innej strony: to dźwięk komplementarny do muzyki i niezwykle zbliżony, na planie kategorii, którą nazwałbym „prawdziwością”, właśnie do krążków ECM-u. „Narzędzia” są inne, bo tu jest znacząco cieplej i średni bas ma więcej do powiedzenia, ale efekt jest niezwykle zbliżony. Scena dźwiękowa nie jest specjalnie rozbudowywana i jest raczej „organiczna”, spójna niż duża. Nie ma więc precyzyjnego wskazywania miejsca poszczególnych instrumentów. Jest za to intymność i namacalność. Świetnie słychać to chociażby w utworze Introitus, gdzie klawesyn jest znacznie bliżej niż w realizacjach muzyki klasycznej, ma szeroko rozłożoną perspektywę i jest potraktowany, jako instrument podający rytm, niemalże perkusyjny. Tak, wiem, że to instrument, który należy właśnie do tej grupy instrumentów, ale jednak zwykle jego natura jest skrywana.
Płyty słucha się niezwykle przyjemnie, pomimo że to nie jest szczyt rozdzielczości i neutralności. Zabrakło w niej, jak mówię, szczypty rozdzielczości i szaleństwa. A jednak trudno będzie wytłumaczyć się miłośnikowi dobrej muzyki z braku Tarantelli na swojej półce. Odkrywa się ją bowiem po kawałku i na raty, za każdym przesłuchaniem dostrzegając coś nowego w muzyce i dźwięku, czego wcześniej – można by przysiąc – tam nie było.

ODSŁUCH

To moja ulubiona płyta Danielssona. Nie będę się czaił i chował za słowami. Tuż obok Pasodoble. Na Mélange Bleu udało się muzykowi w niebywale przekonywający sposób połączyć jazz z elektroniką. Płyta, wydana w serii Nu Jazz, powstała z niemal identycznym zespołem, co debiut, Libera Me, do którego dołączyli specjaliści od sampli i winylu. Jej dźwięk jest fantastyczny. Utrzymany w ciepłej manierze, znanej chociażby z płyt z Możdżerem, ale także z ostatnich realizacji grupy e.s.t. (opis dyskografii TUTAJ), jest znacznie bardziej otwarty od góry niż np. Tarantella. Dół także jest bardziej aktywny, a całość ma świetnie zachowaną równowagę tonalną. Fortepian, na którym zagrał sam Danielsson, jest fantastycznie namacalny, pełny i bliski. Scena dźwiękowa jest głęboka i pełna. Wciąż trudno mówić o szczegółowym wyodrębnianiu instrumentów z tła, a pogłosy nie są specjalnie długie i nie wytwarzają „poduszki” pod dźwiękami podstawowymi, ale jest naprawdę bardzo dobrze. Ciekawe, ale w utworze Ironside wyraźnie słychać, generowany na syntezatorze instrument, wykorzystany także, w niemal identycznej frazie na płycie Noviki Tracks of Life (recenzja TUTAJ). Oprócz tytułowego Mélange Bleu najbardziej zapadają w pamięć długie utwory, jak Judas Bolero i Sketches of Twelve, gdzie jest czas na to, aby rozwinąć pomysł. W tym pierwszym elementy perkusyjne mają ładną górę, chociaż słychać, że jest ona nieco osłodzona, jakby przeszła przez urządzenia lampowe. Co by jednak nie powiedzieć, jest to – w swojej estetyce – znakomicie zrealizowana, bardzo ładna (może to niemodne, „nieprofesjonalne” określenie, ale mam to głęboko – nie jestem profesjonalnym krytykiem, więc mi wolno…) płyta, której słucham dość często, szczególnie wieczorami.

ODSŁUCH

Słuchając płyt Danielssona nie można się oprzeć wrażeniu, że ich realizacja szła do rozdzielczej, klarownej, z dobrze definiowanym atakiem, jak na Libera Me do ciepłej, bardzo organicznej, jak na Tarantelli. Tutaj kontrabas ma klarowny atak i twarde podtrzymanie, a rzadziej pokazywane jest jego wypełnienie. Jakość dźwięku zależy od konkretnego utworu – im mniej instrumentów, tym wszystko brzmi lepiej. Melancholia, będąca znakiem rozpoznawczym późniejszych płyt ,jest zaznaczana i tutaj. Ponieważ dźwięk jest jednak bardziej „otwarty”, nie jest tak intymny niż później. Dobrze to, czy źle – trzeba ocenić samemu, ponieważ jest to kategoria smaku, a nie oceny ‘lepsze-gorsze’. Gdyby to ode mnie zależało, to starałbym się połączyć te dwie tendencje – dałoby to piorunujący efekt. Ciekawe, ale zarówno ta płyta, jak i następna, zostały nagrane w tym samym miejscu, w Rainbow Studio w Oslo, a brzmią w dość odmienny sposób. Na pewno wpływ na to ma znaczny udział w tym projekcie DR Danish Radio Concert Orchestra, przez co debiut Danielssona w barwach ACT-u ma większy rozmach niż późniejsze nagrania. Pewną zmianę wnosi także wokal Caecilii Norby w Newborn Broken. Jej głos jest ładnie uchwycony i podany, pomimo że pod spodem mamy smyki, zespół i co tam jeszcze. Cierpi na tym selektywność i rozdzielczość, ale tylko troszeczkę… Myślę, że późniejsze płyty są od tej lepsze, zarówno pod względem muzycznym, jak i dźwiękowym, ale warto ją mieć nie tylko ze względów kolekcjonerskich (choć to również), a po prostu, aby zobaczyć, jak się rodziło to, co dostajemy na Mélange Bleu i później.

ACT - DYSKOGRAFIA (wybrana, jako sidemen)

Ilość płyt, na których Danielsson zapisał się jako sideman, albo sygnuje je swoim nazwiskiem wraz z innymi muzykami jest tak duża, że musiałem dokonać wyboru, żeby to miało sens. Jeżeli miały to być wybrane płyty, trzeba było przyjąć jakiś klucz. Już nie raz o tym pisałem, ale powtórzę: „High Fidelity” powstało z mojej osobistej potrzeby i jest – chcę tego, czy nie – odbiciem moich wyborów i smaku (lub jego braku…). Mam jednak nadzieję, że jest to podejście jak najbardziej fair, bo jest przez to szczere. Dlatego i tutaj klucz był prosty i były nim moje własne preferencje. A płyta o której teraz mówimy jest szczególna z dwóch powodów: raz, że to niezwykle frapująca muzyka, a dwa, że nagrana po prostu rewelacyjnie. Myślę, że udało się coś takiego dlatego, że została zarejestrowana podczas jednego podejścia, bez nakładek i dogrywek, live, w naturalnym otoczeniu. Sesja rozpoczęła się o 5.00 rano, na drewnianym podeście przystani, nad wodą (stąd tytuł), dlatego wraz z leniwymi dźwiękami instrumentów mamy realne otoczenie, ze śpiewającymi ptakami, powietrzem itp. A instrumenty są na wyciągnięcie reki, jak np. puzon w Part I. Niesamowite, jak blisko można pokazać instrument, bez jego przerysowywania, bez kompresji i bez zniekształceń. To ostatnie to chyba klucz do tej realizacji – wydaje się, że zminimalizowano znaczną część wypaczających dźwięk elementów. Czy to przez redukcję kolejnych kroków podczas nagrania, czy też dzięki nagraniu w naturalnym otoczeniu – może dzięki obydwu tym elementom. W każdym razie efekt jest genialny. Mamy i świetny dół, z kontrabasem, który ma niesamowicie naturalny „sound”, tj. nieco rozlany, bez twardego uderzenia, ale jednocześnie bardzo substancjalny i pełny. To samo tyczy się drugiej strony pasma, bo porozwieszane nad głowami muzyków elementy perkusyjne są otwarte i bliskie; mają dobrze akcentowany atak, a jednak nie są wypreparowane. Proszę posłuchać, jak udało się zarejestrować uderzenia w podest (?) i pudło kontrabasu w Part III, a będą Państwo widzieli, o co mi chodzi. No, a jest przecież jeszcze wibrafon. Piękny wibrafon – ciepły, pełny, nasycony harmonicznymi. Wspaniała płyta i referencyjny dźwięk.

ODSŁUCH

To nagranie live i jak zwykle w tego typu przedsięwzięciach, przynajmniej kiedy chodzi o ACT (czy ECM), to dobra rzecz. Gdyby nie było oklasków, spokojnie można by powiedzieć, że to dźwięk ze studia – ma taką spójność i balans tonalny. Kontrabas Danielssona jest nieco utwardzony, nie ma mowy o swobodzie z płyty Salzau Music On The Water, ale to ostatecznie scena, a tutaj nie było – jak w tamtej sesji – mikrofonów studyjnych. Bardzo dobrze zarejestrowano natomiast fortepian Hurberta Nussa, który ma otwarty, dokładny dźwięk i świetnie zintegrowane wszystkie podzakresy. Instrument lidera – perkusja – ma niezłą rozdzielczość, choć blachy są raczej uproszczone (przynajmniej, jeśli porównamy z produkcjami studyjnymi), a głębia bębnów ograniczona. Muzyka jest jednak wspaniała – to esencja tego, co zachodzi w głównym nurcie tej wytwórni. Mamy bowiem melodię (co wcale w świecie jazzu – o ironio! – nie jest tak dobrze przyjmowane, jak by się wydawało), harmonie, rytm. Opowiadana jest jakaś historia, a nie jest to seans psychoanalizy, gdzie każda głupota urasta do rangi CZEGOŚ. Może jestem wstecznikiem, staroświeckim pierdołą, ale lubię, kiedy muzyka coś o czymś mówi, tak jak literatura. Nie odżegnuję się od eksperymentów, ale muszą one mieć jakiś sens i cel, same w sobie są głupie i nudne. Jeśli coś się z nich rodzi – świetnie, jeśli nie – to zapominam o tym. Płyta Haffnera jest pełną życia, jędrną opowieścią, z kulminacjami i emocjami, jak po 3 minucie utworu Faithless - proszę posłuchać.

ODSŁUCH

To niezwykła płyta z tego względu, że gitarzysta Ulf Wakenius nagrał ją jako trybut dla Esbjörna Svensona, lidera trio e.s.t. (recenzje płyt TUTAJ), dając swoje wersje utworów z płyt tej grupy. Dźwięk nagrań jest nieco inny niż na płytach e.s.t., ponieważ średni poziom dźwięku jest dość wysoki, sugerując większą niż zazwyczaj interwencję kompresorami. Co ciekawe, powstała w Nilento Studios (Szwecja), a więc tam, gdzie Tarantella, najnowsza płyta Danielssona, a mimo to mamy do czynienia z inną estetyką. To wciąż dość ciepły i blisko dźwięk, ale wyraźnie twardszy, bez owej welwetowej głębi, jaką mieliśmy przy solowym projekcie kontrabasisty. „Rolę przewodnią” pełnią oczywiście gitary – zarówno elektryczne, jak i klasyczne (nylon). Całość podawana jest na niezbyt dużej, ale nasyconej scenie dźwiękowej. Wyjątkiem są właśnie gitary, które mają dłuższy pogłos. Nie są przez to dokładnie zintegrowane z resztą zespołu i brakuje im rozdzielczości. Selektywność jest tylko na średnim poziomie, co wynika – to tylko moje przypuszczenia – z wielościeżkowej i wielosesyjnej natury płyty. Mimo to warto tę płytę mieć, bo to ciekawe uzupełnienie dyskografii e.s.t., a i część „dzieła” Danielssona.

ODSŁUCH

To jest płyta, która pierwotnie miała wejść w skład dużej retrospektywy twórczości Nilsa Landgrena. Nic jednak straconego, do tego puzonisty jeszcze wrócimy. Słucham tego krążka od dawna i choć nie wszystko na nim wydaje mi się równie atrakcyjne, to jednak obecność Danielssona oraz – gościnnie, na Fenderze Rhodes – Esbjörna Svensona pozwoli gładko wejść dalej. A warto, bo znajdziemy tu ciekawe wersje znanych utworów, że wymienię chociażby Fragile Stinga, czy I Will Survive, utwór śpiewany pierwotnie przez Glorię Gleynor (każdy to słyszał, zapewniam), który zdobył nagrodę Grammy w roku 1979 w kategorii… Najlepsza Piosenka Disco. Już chociażby dlatego trzeba się z krążkiem zapoznać. To jednak tylko mały „magnesik”, który do niej przyciąga. Po kilkukrotnym wysłuchaniu Speak Low, utworu napisanego przez Kurta Weila (muzyka) i Ogdena Nasha (słowa) do wystawionego w 1943 roku musicalu pod tym samym tytułem – widzą Państwo, z jakim rozrzutem stylistycznym, przynajmniej u źródła, mamy do czynienia? – a zaśpiewanego charakterystycznym, zbliżonym do falsetu głosem Landgrena, będzie on chodził za Państwem co najmniej przez kilka dni, gwarantowane. Spokojny, melancholijny utwór o niesamowitej głębi. Mimo tak dużej rozpiętości źródeł udało się Nilsowi stworzyć spójny, interesujący album. Nie każdemu przypadnie do gustu jego głos, ale jeśli tak, droga do radości jest otwarta. Dźwięk jest naprawdę niezły i ma dobrą definicję dźwięków i planów muzycznych. Największe wyzwanie stanowił wokal i troszkę za dużo zostawiono w nim elementów z gardła, tj. wyższego środka, ale może inaczej się nie dało. Jak zwykle w tej wytwórni, balans tonalny jest wzorowy, ze świetnym wyczuciem barwy. Czy to niskie zejścia w This Masqueade, czy fortepian, mocny, dźwięczny, perkusyjny w Nature Boy (moje ulubione interpretacje tego utworu pochodzą z płyt Kurta Ellinga THe Messenger i Lisy Ekdahl Back To Earth), wszystko ma swoje miejsce. Wspomniałem o Ekdahl i Ellingu, ale i to wykonanie jest świetne – z mocnym pulsem stopy perkusyjnej i oszczędnym kontrabasem. Grane zaraz potem Fragile wszystko jednak przyćmiewa – duet Landgrena i Viktorii Tolstoy jest świetny. W utworze tym stopa perkusji uderza niesamowicie nisko i powinna dochodzić jakby wprost do uszu i ciała, bez pośrednictwa powietrza. Jeśli tak nie jest, to znaczy, że czas pomyśleć o innym systemie grającym…