rzygotowane na 7. rocznicę powstania PRO AUDIO BONO nóżki PAB Ceramic 7 SN były najlepszym produktem tej firmy, z jakim się spotkałem. Co mówiąc dodam, że nie znam jej stolików, niestety są za duże, żebym mógł je przetestować – nie mieszczą się w moim systemie. Ale to właśnie wspomniane nóżki ze wszystkich pozostałych elementów antywibracyjnych przygotowanych przez pana Władysława Skrzypczaka, właściciela i konstruktora PAB-a, stały się dla mnie symbolem wzrostu i rozwoju firmy. Ukoronowaniem tego procesu była nagroda GOLD Fingerprint „High Fidelity”, przyznawana przez nas zarówno za osiągnięcia firmy, jak i za doskonałość tego konkretnego produktu.

W przyrodzie wszystko się jednak zmienia, w tym produkty „najlepsze”, „szczytowe”, „referencyjne”, „ultymatywne” itd. Często nowsze wcale nie znaczy lepsze, trudno jednak winić konstruktorów i producentów za to, że wypróbowują nowe rozwiązania i tropy. Ciekawość i odwaga w podejmowaniu wyzwań to „być, albo nie być”, nie tylko w audio. Tak też było ze stopami firmy PAB. Ich najnowsza wersja, model PAB Ceramic 8 CT, jest piątą z kolei wersją produktu, którego inauguracja miała miejsce w marcu 2015 roku.

Zaprezentowane wówczas nóżki antywibracyjne Ceramic 5 powstały na pięciolecie firmy. Kilka miesięcy później dołączyła do nich wersja 5 MT – do stopu niklu i mosiądzu użytego w modelu ‘5’ dodano tytan. W styczniu 2016 roku dołączyła do nich kolejna – trzecia i ostatnia – wersja rozwojowa, model 5 N+, w którym stop zawierał przeważającą część niklu. Nóżki były na tyle dobre, że stały się częścią mojego systemu referencyjnego – stanął na nich odtwarzacz CD Ancient Audio AIR V-edition.

Być może ze względu na dość intensywne zmiany w 2015 roku, rok 2016 nie doczekał się nóżek w wersji ‘6’. Dopiero na 7. rocznicę, 1 marca 2017 roku, pan Władysław miał gotowe nowe stopy – wspomniany już model PAB Ceramic 7 SN. GOLD Fingerprint, Nagroda Roku 2017, włączenie do systemu referencyjnego „High Fidelity” – jak na niewielkie stopy antywibracyjne to naprawdę coś!

| PAB Ceramic 8 CT

Wszystkie wspomniane nóżki, od modelu PAB Ceramic 5 począwszy, na najnowszym PAB Ceramic 8 CT skończywszy, łączy ten sam, opatentowany pomysł na odsprzęgnięcie dwóch powierzchni: za pomocą wahliwego łożyska tocznego, tyle że ustawionego poziomo. Eksperymenty pana Władysława szły w kierunku doboru materiału na kulki, pierścienie oraz chassis, czyli obudowę łożyska. To chyba jasne, ale powtórzę: każda zmiana w materiale i kształcie elementów antywibracyjnych pociąga za sobą znaczne zmiany w dźwięku urządzeń, które są za ich pomocą odsprzęgane (izolowane).

Model Ceramic 7 SN był od wcześniejszych odmienny w dwóch aspektach: po raz pierwszy w produkcie PAB zastosowane zostały łożyska z kulkami wykonanymi z azotku krzemu, a ich obudowa miała inny kształt – przypominały ścięty czubek pocisku. Ten sam kształt – jak się okazuje, w tym przypadku optymalny – otrzymały nowe nóżki, o których tym razem piszemy. Jak się łatwo domyślić, zmieniono więc samo łożysko. Najlepiej o filozofii produktu i zmianach opowie sam konstruktor, pan Władysław Skrzypczak.

WŁADYSŁAW SKRZYPCZAK
Właściciel, konstruktor

1 marca tego roku firma Pro Audio Bono obchodziła 8. rocznicę powstania. W związku z tym przygotowaliśmy do produkcji dwie nowości: stolik antywibracyjny nowej generacji, na którego półkach można bez obawy zerwania linek nośnych stawiać urządzenia o ciężarze dochodzącym do 76 kg oraz stopki antywibracyjne na zmodyfikowanych łożyskach ceramicznych, czyli łożyskach, w których kulki są z innego materiału ceramicznego niż pierścienie łożysk.

W minionych latach przeprowadziliśmy wiele testów materiałów zastosowanych do budowy korpusów stopek oraz łożysk tocznych różnych firm i różnych typów. Badaliśmy stopki zbudowane z mosiądzu, brązu, aluminium, stali, tytanu, monelu i inconelu oraz z akrylu, sklejki drzewnej i lignofolu. W rezultacie doszliśmy do wniosku, że najlepsze właściwości antywibracyjne ma stal szlachetna i monel, chociaż w niektórych aplikacjach dobrze sprawdza się akryl – podstawki pod gramofony i listwy zasilające – oraz lignofol – nóżki do stolików i platform. Z tradycyjnych materiałów najlepiej sprawdza się mosiądz, zwłaszcza w konstrukcji stopek mających podbudować i uporządkować niskie tony.

Próby z różnymi łożyskami dowiodły natomiast, że dla celów antywibracyjnych:

• lepsze są łożyska kulkowe niż igiełkowe, baryłkowe i walcowe,
• lepsze są łożyska wahliwe niż zwykłe i ślizgowe,
• lepsze są łożyska ceramiczne niż stalowe i plastikowe,
• lepsze są hybrydowe łożyska ceramiczne (np. pierścienie łożyska z tlenku cyrkonu, a kulki z azotku krzemu)  niż jednorodne, w całości zbudowane z tego samego materiału (tlenku cyrkonu, azotku krzemu, tlenku glinu, węglika wolframu itd.),
• najlepsze są najtwardsze spieki – azotek krzemu i węglik wolframu.

Korzystając z tych doświadczeń, postanowiliśmy zbudować korpus stopki ze stali szlachetnej, w którym będą montowane łożyska ceramiczne wahliwe z kulkami z węglika wolframu. Taką stopkę skierowaliśmy do seryjnej produkcji i do niniejszej recenzji. Nazwa stopki – PAB Ceramic 8 CT – wiąże się z 8. rocznicą powstania Pro Audio Bono oraz z użyciem w niej ceramicznych łożysk tocznych z kulkami wolframowymi.

Przy okazji: proszę nie utożsamiać łożysk ceramicznych z kulkami ceramicznymi, dość powszechnie wykorzystywanymi w stopkach antywibracyjnych przez innych producentów. Ceramiczne łożysko toczne wahliwe jest bowiem zbudowane z 18-20 kulek ceramicznych osadzonych w koszyczkach włożonych pomiędzy pierścienie ceramiczne.

Stopki PAB Ceramic 8 CT mają kształt „pocisku”, który ma lepsze właściwości antywibracyjne od walca, między innymi dlatego, że ma szerszą podstawę i większą masę. Niestety stopki w kształcie „pocisku” są znacznie droższe od tradycyjnych stopek walcowych.

Efekt soniczny zastosowania tych stopek, zwłaszcza w high-endowych systemach, jest – moim zdaniem – godny uwagi. Powiem nieskromnie, że są to jedne z najlepszych stopek antywibracyjnych na rynku, zwłaszcza ich odmiana, w której do obudowy bardzo precyzyjnego łożyska ceramicznego wykorzystano dobrane w wyniku długotrwałych prób stale szlachetne oraz rodzaje zacisków i klejów mocujących łożyska ceramiczne w metalowych korpusach. WS

Od czasu, kiedy to do systemu referencyjnego „High Fidelity” włączyliśmy stopy PAB Ceramic 7 SN, zmieniło się cyfrowe źródło, z którego korzystam – odtwarzacz Compact Disc Ancient Audio AIR V-edition został zastąpiony przez odtwarzacz Super Audio CD Ayon Audio CD-35 High Fidelity Edition. Jedną z jego cech było wyposażenie go w nóżki antywibracyjne Ceramic Classic, w specjalnym wykończeniu, firmy Franc Audio Accessories (cała historia odtwarzacza TUTAJ i TUTAJ, z dodatkiem TUTAJ).

Testowanie elementów antywibracyjnych z odtwarzaczem Ancient Audio było relatywnie proste, ponieważ stał on na nóżkach Pro Audio Bono i nie był do nich przykręcony – wystarczyło przenieść urządzenie z jednych nóżek na drugie. Z Ayonem High Fidelity Edition porównania są trudniejsze. Nóżki są do niego przykręcone, a co więcej – są dość wysokie.

Aby więc test był wiarygodny, a zmiana możliwie szybka, wykręciłem cztery nóżki będące na wyposażeniu odtwarzacza i postawiłem go na trzech, takich samych nóżkach, tyle że z kwarcami Acoustic Revive zamiast górnych talerzyków z aluminium. Potem już wszystko było proste i powtarzalne – rozstawiłem testowane nóżki w takich samych odległościach, jak te pod odtwarzaczem i przenosiłem urządzenie po każdym utworze, wykonując porównanie A/B/A, ze znanymi A i B. Dodatkowo wysłuchałem różnic i podobieństw pomiędzy dwoma kompletami nóżek Pro Audio Bono – PAB Ceramic 7 SN i PAB Ceramic 8 CT.

Nawet mnie, starego wyjadacza – „starego” oczywiście metaforycznie :) – zaskakują zmiany wprowadzane przez nóżki antywibracyjne. To, że modyfikują dźwięk postawionych na nich urządzeń jest dla mnie jasne i zrozumiałe. W audio wszystko „gra” (rolę), a nóżki są przecież mechanicznym interfejsem między dwoma dużymi strukturami – urządzeniem oraz półką na której ono stoi. Każdy, kto miał do czynienia z gramofonem lub przynajmniej wzmacniaczem lampowym wie, że od rodzaju „elementu pośredniczącego” wiele zależy.

Nóżki Pro Audio Bono należą do topowych produktów tego typu – i myślę o topie absolutnym, bez względu na cenę i kraj pochodzenia. Jeśli jednak myślimy o najlepszych produktach danego rodzaju jak o możliwie pozbawionych dźwięku własnego, jesteśmy w błędzie. Takie założenie byłoby pochodną idealistycznego i w sumie utopijnego założenia, że high-end w swojej całości kieruje się ku jak najbardziej neutralnemu dźwięku, który jest z kolei odbiciem rzeczywistego wydarzenia. Pisałem już o tym wielokrotnie i nie ma sensu powtarzać, powiem więc krótko: tak nie jest.

Im dłużej żyję, tym bardziej przychylam się do zdania, że najlepsze systemy audio są w stanie wywoływać w słuchaczu określone uczucia, emocje, nastrój. Nie chodzi w tym o „akuratność” w oddaniu litery wydarzenia, a o „wierność” przesłaniu emocjonalnemu – taki sens ma dla mnie określenie „high fidelity”, czyli wysoka wierność. W swoich poglądach nie jestem sam, a ostatnio z przyjemnością przeczytałem solenne potwierdzenie mojego rozpoznania w książce Zaczęło się od fonografu… pana Mieczysława Kominka, pracy z 1986 (!) roku, która jest i dziś zadziwiająco aktualna i pomocna.

W każdym razie nowe nóżki Pro Audio Bono Ceramic 8 CT robią to inaczej niż poprzednia ich wersja, Ceramic 7 SN, i jeszcze inaczej niż podstawki Franc Audio Accessories Ceramic Classic. Nie „trochę inaczej”, a „naprawdę inaczej”. Niesamowite, jak takie małe zmiany, jak tutaj, tj. zastąpienie jednego materiału w łożysku innym, przy zachowaniu tej samej struktury i materiału obudowy, wpływają na dźwięk! Zmiany o których mówię pokazało porównanie tych trzech podstawek. Wynika z niego jednoznacznie, że modelowi PAB Ceramic 7 SN – czyli starszemu – bliżej jest do Ceramic Classic firmy Franc Audio Accessories niż do nowych nóżek tego samego producenta!

Nowe nóżki przygotowane przez pana Władysława Skrzypczaka charakteryzują się bardzo wysoką energią przekazu. Doskonale słychać, że w takim, a nie innym połączeniu różnych materiałów dźwięki są ponadprzeciętnie dobrze definiowane i „opisywane”. Pod tym ostatnim określeniem rozumiem sposób prezentacji w którym nie ma miejsca na wycofanie, zamglenie, czy „przymknięcie” oka. Pierwszy plan jest dość blisko nas i cała scena dźwiękowa jest doświetlona, wyraźna. Przybliżenie przekazu w kierunku słuchacza ma najczęściej związek z ociepleniem dźwięku lub z wysoką rozdzielczością – wyniki w obydwu tych przypadkach są odmienne, choć to wciąż „ciepło”. Tutaj rozdzielczość jest wysoka, ale jeszcze wyraźniej zaznaczana jest selektywność i to ona powoduje mocniejsze postrzeganie pierwszego planu.

Do tego dochodzi niesamowicie wysoka energetyczność. To nóżki, które wnoszą do przekazu siłę i zryw. Wysoka selektywność w połączeniu z energią powodują, że dźwięk się niebywale otwiera. Lepiej jest przez to różnicowany, przede wszystkim w górze pasma. I to jest chyba największa siła Ceramic 8 CT – znakomita rozdzielczość i różnicowanie tak wysokich tonów, jak i wysokiej średnicy. W porównaniu z nimi obydwa zestawy nóżek, które użyłem do porównania zabrzmiały w trochę bardziej zawoalowany sposób, nie miały aż tak jednoznacznego uderzenia blach perkusji, tak wyraźnych pogłosów.

To „zawoalowanie” jest oczywiście względne, mówię o porównaniu topowych produktów. Postawmy Ceramic 7 SN (PAB) i Ceramic Classic (FAA) naprzeciwko dowolnych nóżek standardowo stosowanych w produktach audio, a okaże się, że te systemy – obydwa – są niczym rentgen, tomograf i wróżka w jednym. Jak jednak mówiłem – im wyżej w cenniku, tym bardziej rzeczy się komplikują. To tutaj słychać, że starsze nóżki PAB-a są cieplejsze i ciemniejsze niż nowe. Nie są też tak dynamiczne. Ich najnowsza wersja jest bardziej konturowa i po prostu wyraźniejsza. Nie mam wątpliwości, że Ceramic 8 CT są też bardziej rozdzielcze i „wierniejsze”.

Z drugiej strony Ceramic 7 SN są gładsze, lepiej więc pokazują gładkość i płynność dobrych nagrań, na przykład płyt XRCD. Rzecz w tym, że aktywność nowych nóżek, ich entuzjazm powodują, że mniejszą uwagę zwracamy na to, co jest „za” tą energią, co jest „pod” dźwiękami pokazywanymi wprost. Wszystko to oczywiście w dźwięku jest, ale słuch ludzki ma tę właściwość, że zwracamy uwagę na głośniejsze dźwięki, a w Ceramic 8 CT tę rolę pełnią atak i selektywność.

Nie jest też tak, że rodzaj dźwięku proponowany przez Ceramic 8 CT jest jedynym możliwym i absolutnie uniwersalnym. Jest chyba jasne, że audio to sztuka wyboru i umiejętność składania systemu. Nowe nóżki Pro Audio Bono grają też inaczej niż Franc Audio Accessories Ceramic Classic i za ich pomocą można uzyskać inne wyniki. A to dlatego, że Ceramic Classic grają mocniejszym, głębszym i bardziej „tłustym” basem. Jest on świetnie kontrolowany i głęboki. Pro Audio Bono doskonale buduje duże źródła pozorne, świetnie pokazuje mocny bas, ale jest mniejszy, mocniej kontrolowany. Uwaga – mniejszy niż w nóżkach Franca, ale nie za mały!

Nowe Pro Audio Bono przesuwają uwagę słuchacza wyżej w skali. Ich dźwięk jest bardzo dobrze zbalansowany, ale ustawiony wyżej zarówno w porównaniu ze starszymi nóżkami tego producenta, jak i nóżkami Franc Audio. Także w porównaniu z Ceramic 7 SN okaże się, że choć w skali absolutnej nowe nóżki są lepsze, to starsze mają do zaoferowania coś, co być może w części systemów spisze się lepiej, lepiej się z nimi „zaprzyjaźni”. Ale tak już w życiu jest.

Podsumowanie

To szybki, bezpośredni dźwięk zbierający wszystko w coś w rodzaju momentalnego uderzenia. Jednocześnie jest to bezpośredni przekaz o świetnej rozdzielczości i otwartej, bardzo naturalnej górze pasma. Niska średnica nie jest w nim tak gładka i jedwabista, jak ze starszymi nóżkami, a bas nie jest tak wypełniony jak z nóżkami Franc Audio Accessories, ale – jak zwykle – coś za coś. Jest bowiem szybszy i lepiej kontrolowany. Jeśli to zaakceptujemy i nie będziemy udawali, że jest coś takiego jak „nienegocjowany dźwięk referencyjny”, okaże się, że model PAB Ceramic 8 CT jest po prostu znakomity.

Poprzednim nóżkom PAB przyznaliśmy nasze najwyższe wyróżnienie – GOLD Fingerprint i nowe z powodzeniem mogłyby je również otrzymać, ponieważ są niemal pod każdym względem lepsze. Mnożenie nagród nie ma jednak sensu – uznajmy po prostu, że to wybitne, jedne z najlepszych na rynku nóżek antywibracyjnych.